ده سال است که گرافیک «ممیز»ی ندارد

به گزارش تابناک فرهنگی ؛ مرتضی ممیز در یادنوشتی که برای فرشید مثقالی تقریر کرده بود اینگونه سخن را آغاز می نماید:

« در کشور ما چارچوب هایی که برای معرفی اشخاص به کار گرفته می شود، مثل کش به راحتی فراخ و تنگ می شود. در این جا چارچوب ها، القاب و اوصاف با گشاده دستی و یا با خست مصرف می شوند. بنابراین وقتی می خواهیم کسی مثل فرشید مثقالی را معرفی کنیم که هنرمندی است به تمام معنی و با ذهنی شفاف و زنده و توانا در ساختن آثاری ماندنی، مجبوریم از همان کلماتی استفاده کنیم که بار معنایی آن ها بازتاب واقعی خود را متعارف از دست داده اند و باید کلی توضیح داد که به چه دلیل این اوصاف تعاریف نیست و واقعیتی است مسلم، و «آفتاب آمد دلیل آفتاب» »

به این دلالت روشن از کلام استاد، ممیز نیز به راستی از دایره ی این اوصاف و القاب فرو نمانده است و هر توصیفی از وی مبین گوشه ای از مسلمّات شخصیتی اوست و آفتاب آمدِ روشنی هایش.

گرافیک را برخی آغازین ابزار ارتباطی انسان می دانند، آنک که آدمی با ترسیم تصویری بر سنگ و بر دیواره های غار سخن آغاز نمود و هر چه جلو آمد به تثبیت و توصیف افکارش آن را بکار بست تا جایی که کتب مقدس خود را نیز به آن زینت بخشید و انجیل های قرن شش تا نهم میلادی شواهد خوبی بر این مدعا است.

بعدها مندریان هلندی با ساده پردازی طراحی ها و ترکیب بندی در نقاشی راه نوینی را پیش روی هنرمندان گرافیک گشود و به نوعی چراغبان جهانی گرافیک مدرن تلقی گشت؛ هرچند اگر بخواهیم با عینک انصاف برای گرافیک مدرن پدری برگزینیم باید از ویلیام موریس یاد کنیم که با تأسیس چاپخانه ی کلمسکات در نیمه ی دوم قرن نوزدهم و چاپ بسیاری از آثار هنرمندان گرافیک و عرضه آن ها به بازار پر رونق هنر قدم مهمی در شناساندن این سبک هنری به جهانیان برداشت.

در ایران ما نیز هنر گرافیک را بسیاری با نام مرتضی ممیز می شناسند.

و از تعابیری مانند «پدر گرافیک ایران» «پدر تصویرگری ایران» برای او استفاده نموده اند.

گرافیک در ایران در اواسط دوره رضاشاه و به مدد دوتن بنام‌هاى فرد ريک تالبرگ سوئدى و موشخ سرورى ارمنى شروع به شکل گیری و تحول نمود و با تلاش طراحان ايرانى نسل‌های بعد در جامعه مطرح و شناخته شد و حضورى مستقل پيدا کرد.

یکی از تابناک ترین و مؤثرترین این طراحان مرحوم مرتضی ممیز بود که با پیشنهاد ایجاد رشته گرافیک به دانشکده هنرهای زیبا به سال 1348 توانست گام بسیار مهمی در جهت شناسایی این هنر مدرن به دانشجویان علاقمندان و تثبیت جایگاه علمی این سبک از شاخه های هنری بردارد و با تربیت شاگردان بسیاری در رشته ی گرافیک در توسعه و گسترش علمی آن نیز فعالیت مؤثری داشته باشد.

تا این سال ممیز به‌ غیر از طراحی گرافیک برای کتاب‌ها و پوسترها، تلاشی را تحت عنوان مدیر هنری در مجلاتی چون ایران آباد، کتاب هفته، کیهان هفته، فرهنگ، کاوش، نگین آغاز کرد.

وی در سال 1344 از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و 3 سال بعد گواهینامه طراحی غرفه و ویترین و معماری خود را از مدرسه عالی هنرهای تزیینی پاریس دریافت کرد.

دوره اخذ لیسانس ممیز 11 سال به طول انجامید و وی در این دوره به کارهای مختلفی از جمله کار در آتلیه گرافیکی مشغول بود.

همچنین ادامه کار وی در نشریات فرهنگ و نگین، راه را برای ورود گرافیست‌های جوان دهه 40 مانند فرشید مثقالی باز کرد. آثار روی جلد ممیز برای نشریه کتاب هفته نمونه‌هایی از چاپ سیلک و لیتوگرافی موفق و خلاقانه‌ای است، که ارزش‌های گرافیکی بسیار مفیدی را با خود به هم‌راه دارد.

وی در همان سال‌ها یکی از مهم‌ترین آثار مدرن تاریخ معاصر را با طراحی چاقوهای واژگون شکل داد. اثر چاقوهای او اجتماعی‌ترین اثری است که از دهه 40 به بعد پدید آمده‌ است.

مرتضی ممیز در طول نیم قرن فعالیت هنری خود در ایران و عرصه هنر بین‌المللی، در احیا و ابداع هنر گرافیک در ایران و پیش‌برد و گسترش فرهنگ ملی و سنت‌های هنری نقش بارزی داشت و به این سبب او را «پدر هنر گرافیک ایران» می‌نامند.

وی در آذرماه سال ۱۳۸۳ به‌عنوان استاد برجسته فرهنگستان هنر، در مراسمی، ازسوی سیدمحمد خاتمی رییس جمهوری وقت تجلیل شد.

ممیز در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۵۲ طراحی و کارگردانی سه فیلم انیمیشن برای جشنواره فیلم‌های کودکان کانون پرورش فکری تهران را در پرونده کاری خود داشته است.

وی در طول فعالیت‌های هنری خود بیش از 10 نمایشگاه اختصاصی از ۱۳۳۹ تا ۱۳۷۷ در تهران و 2 نمایشگاه اختصاصی در آلمان و بیش از ۷۴ نمایشگاه گروهی در ایران، آلمان، فرانسه، آمریکا، بلژیک، فنلاند و یوگسلاوی برپا کرد و طراحی گرافیکی و تهیه پوستر برای صدها جلد کتاب و نشریات مختلف توسط او انجام گرفت.

در سال ۱۳۷۵ در آستانه 60 سالگی دوستان وی در نگارخانه لاله تهران به پاس 40 سال کار حرفه‌ای، نمایشگاهی از تصویرسازی‌های او را در معرض دید عموم قرار دادند.

او در سال‌های پایانی عمر خویش با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می‌کرد و از 23 آبان‌ سال ۱۳۸۴ برای تازه‌ترین دور شیمی‌درمانی، در بیمارستان آبان تهران بستری شد و چند روز بعد حالش رو به وخامت نهاد و سرانجام در 5 آذر سال ۱۳۸۴ در سن ۶۹ سالگی درگذشت. و امروز ده سال از این حادثه تلخ می گذرد و سایه تلخ فقدان این استاد برجسته گرافیک همچنان بر سر علاقمندان این حوزه سنگینی میکند هرچند استاد ممیز کار خود را کرد و امروز گرافیک ایران در عرصه های داخلی و بین المللی شناخته شده و رو به تعالی و پیشرفت است.

برخی از مسئولیت‌های مرتضی ممیز:

مدیریت گروه گرافیک و عکاسی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران

مدیریت و طراحی هنری جشنواره بین‌المللی فیلم تهران (1352- 1356)

ریاست هیت مدیره انجمن طراحان گرافیک ایران

ریاست دوسالانه‌های گرافیک ششم، هفتم و هشتم

مشاور هنری کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران

ریاست کمیته ایرانی انجمن بین‌المللی طراحان گرافیک

برخی از افتخارات و جوایز:

جایزه بهترین طراحی کتاب کودک سال‌های ۴۵ـ‌۱۳۴۲

مدال رتبه اول دانشجوی ممتاز دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران (‌۱۳۴۴)

برنده مدال طراحی نمایشگاه بین‌المللی طراحی ژوونیزی فرانسه (‌۱۹۶۶)

طراح شاعر برای طراحی پوسترهای سینمایی جشنواره سینمایی کن (‌۱۹۷۵)

جایزه و مدال بهترین پوسترهای سینمایی جشنواره فیلم فجر تهران (‌۱۳۶۵، ۱۳۶۶ و ۱۳۶۹)

جایزه بهترین آثار طراحی نشانه‌های دهه ۸۰ میلادی (‌۱۹۹۰)

روحش شاد و یادش گرامی باد

سردبیر تابناک فرهنگی-هنری

هادی اسماعیل نژاد