فصل سوم کاوش های باستان شناسی قلعه ایرج ورامین، به کشف دو قطعه سفال منقوش به خط پهلوی ساسانی منجر شد.
به گزارش سرویس میراث فرهنگی و گردشگری تابناک فرهنگی به نقل از پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، محمدرضا نعمتی سرپرست هیأت کاوش باستان شناس در قلعه ایرج گفت: کاوش های این فصل با هدف دستیابی به طرح اصلی دروازه شرقی و تعیین دوره های فرهنگی آن، شیوه های ساخت و استحکام بخشی حصار قلعه به مدت دو ماه ادامه یافت.
وی با بیان اینکه در این فصل از کاوش، خطوط طرح دروازه شرقی تقریبا مشخص شد، افزود: عرض ورودی این دروازه 3.5 متر و در دو طرف دارای یک برج نیم دایره ای است.
به گفته این باستان شناس، این دروازه به صورت مستقیم به داخل قلعه راه نداشته بطوری که امتداد آن در ابتدا به صورت شرقی غربی بوده است.
نعمتی ادامه داد: براساس کاوش های صورت گرفته، این دروازه دارای سه دوره استقراری بوده که براساس شواهد و مستندات مکشوفه، هر سه دوره مربوط به دوره ساسانی است.
سرپرست هیات کاوش در قلعه ایرج توضیح داد: با توجه به اشیای مکشوفه نظیر سفال نوشته ها و اثر مهر طی دو فصل کاوش، این دروازه کارکردی فراتر از دروازه ورودی و خروجی داشته که تعیین کاربری آن نیاز به مطالعه و تحقیق بیشتری دارد.
وی با اشاره به انجام کاوش هایی در بخش داخلی و بیرونی حصار در این فصل گفت: حصار قلعه در ابتدا از چینه و به صورت پله ای ساخته و بعد از آن دیوار به صورت عمودی و از خشت ساخته شده است.
نعمتی اضافه کرد: در نمای بیرونی حصار در بین دو برج علاوه بر چهار طاق بزرگ، در طرفین برج ها و در زیر طاق ها دو ورودی طاق دار نمایان شد که به راهروی سراسری داخل حصار و از آنجا به اتاق های ساخته شده در حصار منتهی می شود.
به گفته این باستان شناس، با کاوش های انجام گرفته در قسمت داخلی حصار، مشخص شد که اتاق های موجود در حصار از قسمت داخلی قلعه ورودی نداشته و حصار در قسمت داخلی به صورت عمود بالا رفته و به فاصله های مختلف دارای یک سکوی خشتی بزرگ است.
وی تصریح کرد: شواهد حاکیست، این قلعه به صورت آگاهانه ترک شده و قبل از ترک، تمام راهروها، طاق ها، ورودی ها و خروجی ها با خشت پر شده اند،از این رو در کاوش های انجام شده، شی قابل توجهی بدست نیامد.
نعمتی مهمترین یافته این کاوش ها را کشف دو قطعه سفال نوشته به خط پهلوی ساسانی اعلام کرد که ترجمه آنها در شناخت این قلعه کمک زیادی می کند.
به گفته وی، در خصوص این قلعه ابهامات زیادی از جمله کاربری قلعه، کاربری اتاق ها و ارتباطات بین فضاهای ساخته شده در حصار باقی مانده است.
بر اساس این گزارش، قلعه ایرج ورامین یکی از وسیع ترین و بزرگترین استقرارگاه های تاریخی در دشت ورامین است که در شمال روستای عسکر آباد بر سر راه ورامین به پیشوا واقع شده است.
همه مصالح بکار رفته در این محوطه تاریخی به طول یک هزار و 450 متر شمالی- جنوبی و یک هزار و 350 متر شرقی- غربی از چینه و خشت خام است.
فقط حصار این قلعه پابرجاست که از ارتفاع آن 16 متر باقی مانده و ضخامت آن بین 20 تا 22 متر و دارای چهار دروازه بوده که در حال حاضر دو دروازه شرقی و غربی آن تقریبا سالم است.
این حصار دارای 40 برج نیم دایره ای است که حد فاصل هر دو برج 4 طاق بزرگ وجود دارد.
قلعه تاریخی ایرج در تاریخ 11شهریور سال 82 با شماره 9835 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.