هنر آینه است نه فریاد زدن!

بسیاری معقتدند که موسیقی ما همپای ادبیات پیش نرفته است و البته عده دیگر می گویند موسیقی به دلیل مجرد بودنش در این امر غیر قابل تشخیص است.از طرفی در برخی از ترانه های امروزی پدیده ای با نام " نفرین بر معشوق" یا مدیحه سرایی برای آن به صورت افراط و تفریط جا باز کرده است که بی ارتباط از حواث پیرامون اجتماعیی که در آن زندگی می کنیم و نوع روابط مردم ندارد.داستان گرفتن مجوز شعر از وزارت ارشاد برای موسیقی که کلا پدیده ای است پیچیده و در برخی مواقع غیر قابل درک.از این جهت که حتی برخی مواقع به اشعار حافظ و سعدی و مولوی نیز مجوز داده نمی شود .محمدعلی بهمنی را اغلب به غزل های عاشقانه می شناسیم که چندی آلبوم"باد آباد"به آهنگسازی میدیا فرج نژاد و ترانه های ایشان منتشر شد.با این ترانه سرا درباره این مباحث گفت و گویی انجام داده ایم:


اگر بخواهیم ترانه سرایی را در سه دهه اخیر بررسی کنیم، به نظرتان چگونه می توان آن ها را بررسی کرد و ویژگی های هر دوره چه بوده است؟
-  قبول این موضوع شاید سخت باشد ولی واقعیت دارد که ترانه امروز خیلی پیشرفته تر از ترانه های گذشته است و این ادعا نیست. مثلا مجموعه ترانه های گذشته را در کنار مجموعه ترانه های امروز بگذاریم متوجه می شویم چقدر ناگفته ها و نادیده ها در آن وجود دارد.البته در اصل خودشان هم گفته شده و دیده شده است زیرا هنر برای زمان است. متاسفانه ترانه های خوب شنیده نمی شود و اصلا به اجرا نمی رسد زیرا بانک ترانه در کشورمان نداریم. یکی از دغدغه هایی که ما داشتیم توانستیم بانک ترانه را در فصلی تاسیس کنیم ولی باز هم نتوانستیم نتیجه بگیریم زیرا بانک ترانه یعنی اینکه ارشاد و مدیریت فرهنگی هر جای کشورمان باید بانک ترانه داشته باشد. باید بتوانیم ترانه های گوشه و کنار و حتی روستاها را جمع آوری کنیم بعدا بهترین ها را انتخاب کنیم و مشخص شود که ترانه های امروز چه توانایی هایی دارد. در حوزه شعر هم همین طور است و شعر همین قدرت را دارد ولی شنیده نمی شود.در هر صورت من مدافع ترانه های امروزی هستم زیرا با آن زندگی نمی کنم ولی منظورم این ترانه هایی که می شنویم نیست.


شما یکی از اعضای شورای شعر هستید آیا تا به حال غزل های شما در این شورا، رد شده اند و با ممیزی روبه رو بوده اید؟
-  من در یکی از شعرهایم گفتم "ممیزان نه فقط به من و غزل هایم/به ذوق بی شکن خویش هم ستم کردند" شاید آن هایی که واقعا درون شناسی واژه ممیزی را نکردند نتوانند حرف های من را بپذیرند. عزیزانی که چه در حوزه موسیقی و چه در حوزه شعر به عنوان یک کارشناس دعوت می شوند و به عنوان ممیز دعوت نمی شوند. از نظر مفهومی این دو کلمه چندان فرقی با هم ندارند ولی خود شرایط نشان داده است که مردم ممیز را کسی می دانند که فکر کسی را قیچی می کند ولی واقعیت کارشناس این است که ضعف و قوت یک کار را به رخ خالق آن اثر می کشد و نشان می دهد.الان همان کارشناس را هم نه به این دلیل که خودشان کارشناس نباشند به این دلیل که خود ممیزی یه یک شکلی تعلیل شده است مخاطبان هم ممیز می نامند و این به مردم آموخته شده است و این موضوع خیلی بد است. من همیشه می گویم اگر بتوانیم ممیز را تجزیه و تحلیل کنیم متوجه می شویم چه ظلمی به این افراد می شود زیرا هم وقت می گذارند و هم ایثار می کنند. اگر در یک شورا بنشینید و مجبور باشید 300 شعر ضعیف را پشت سر هم بخوانید خودتان هم به شکلی شعر واقعی را گم می کنید در نتیجه به این کار ایثار می گوییم. سوالی که پیش می آید این است که این افراد چرا هستند؟ من همیشه خودم و دوستانم را در آن جا به شکل یک کارشناس می بینم. به عنوان مثال کارشناسی که اگر فرزند کسی مشکلی داشته باشد ایرادهایش را به خانواده اش می گوید. طبیعی است که به خانواده بر می خورد زیرا یک خانواده همیشه مشکلات فرزند خود را به رخش می کشند ولی نمی توانند بپذیرند کس دیگری مشکلات او را بازگو کند و در این جا است که واژه ممیزی در ذهن ها رشد می کند. واقعیت این است شوراها مشکلی ندارند و باید از این موضوع راضی باشیم زیرا در همه جهان یک نویسنده توانا زمانی که اثری را می نویسد دنبال یک ویراستار و کارشناس می گردد و پول هم می دهد ولی در ایران چون با دید بد به آن نگاه می شود در نتیجه اگر کارشان رد شود ناراحت می شوند یا مثلا یک کاری رد می شود و ما می بینیم در چهره آن فرد هیچ ناراحتی نیست و یک بار پرسیدم چرا نارحت نیستی و جواب داد من یک کار رد شده از شورا دارم و این برای من خیلی بهتر است. یک عده هستند که دلشان برای کار خودشان می سوزد و دنبال یافتن فرصت هستند و راحت به انتقادها گوش می کند و آن را تصحیح می کند و کارش را ادامه می دهد ولی خیلی ها به دنبال امضای کارشناسان هستند. متاسفانه شرایط امروز این طوری شده است.



بارها از زبان آهنگسازان می شنویم که شعری در شورای شعر مجوز می گیرد و پس از آن مجوزش را در مراحل بعدی از دست می دهد آیا بررسی شعر وظیفه شورا نیست؟ و اگر هست چطور این مجوز لغو می شود؟
- خطوط قرمز در همه جا وجود دارد و هیچ ارتباطی فقط به شوراها ندارد که بعضی ها ضرورت دارد و بعضی دیگر ضرورت ندارد. آن هایی که ضرورت ندارد کمتر وجود دارد و شایعه در مورد آن ها بیشتر است چون انسان تا زمانیکه در جریان نباشد و با چشم خودش نبیند نمی تواند قضاوت درستی کند و خیلی وقت ها قضاوت نادرست می شود و شایعه پراکنی می شود. خطوط قرمز هم هست . یک شعر به خطوط قرمز کاری ندارد یعنی یک شعر اگر شعریت داشته باشد طبیعی است که امضا خواهد شد. اگر یک شعر خوبی به دست ما برسد خستگی از بدن ما بیرون می رود و هرکدام از ما خواهش می کنیم که با صدای بلند خوانده شود و همه ما کارهایمان را رها می کنیم و فقط به ان شعر گوش می کنیم. ما هم از همین شعر به یک دیگر پیوند می خوریم و از کودکی با شعر زندگی کردیم و دلمان نمی آید اگر شعری خوب است رد کنیم یا همان طور دلمان نمی آید اگر شعری ضعیف است بپذیریم زیرا توهین به شعر و هستی ما است. همچنین بهتر است از دیدگاه ممیزان نگاه نکنیم همه ما گناهکار هستیم. اگر به دیدگاهمان نگاه شود باید متشکر باشیم. تا آن بخشی که به ما مربوط می شود اگر شعری عریان بیان شده باشد و از شعریت دور شده باشد و به شعار بیشتر نزدیک باشد طبیعی است که ما آن را رد می کنیم. همچنین اگر اجتماعی باشد ولی شعریت نداشته باشد و در حد شعار باشد باز هم آن را رد می کنیم. شعر شعار نیست که تاریخ مصرف داشته باشد و همیشه گفتم تو نخوانی فرزندت می خواند. خیلی از کسانی که بر سر شعری سر و صدا می کنند اصلا شعر نیست شعاری است که اصلا ضرورت بیان ندارد و تاریخ ساز نیست و حتی به خود همان شخص هم زیان می زند. و در واقع ما آن جا برای این افراد پدری می کنیم و اگر کاری را رد می کنیم به این دلیل است که دوست نداریم فرزندانمان دچار مشکل شوند.


آقای بهمنی از آهنگسازان شنیده ایم که حتی برخی از اشعار حافظ و مولانا نیز مجوز نمی گیرند، دلیل این سخت گیری چیست؟
-  خیلی بی انصافی است، هر شاعر بزرگی اشعاری دارد که بهتر است این اشعار خوانده نشود و هیچ اهانتی به این افراد نیست.بعضی اشعار را می آورند که ما از آن ها می خواهیم اشعار دیگری را انتخاب کنند زیرا ممکن است یک شعری از یک شاعر بزرگ ضعیف باشد در نتیجه آن افراد ضعف های آن شاعر بزرگ را نمایان می کند. می توانند روی یک کار بزرگ وقت بگذارند. در بعضی از اشعار مولانا گاهی ظرفیت های بسیار بالایی وجود دارد که ما پیشنهاد می کنیم از این اشعار استفاده کنند. خیلی ها معلوم است مولانا را نمی شناسند و فقط یک شعر آن را انتخاب می کنند و فقط فکر می کنند همان شعر است. در صورتیکه ما کمک می کنیم اشعاری را که یافتنش برای این افراد سخت است به آن ها بدهیم و یادآوری کنیم چنین اشعاری هم وجود دارد. همچنین غزل های متفاوت را در یک وزن پیشنهاد می کنیم زیرا انتخاب اول ان ها اشتباه بوده است.


آیا اساسا این میزان سخت گیری را روی موسیقی سنتی با توجه به نوع ادبیات مورد استفاده در این موسیقی، لازم و ضروری می دانید؟
-   از دیدگاه من لازم و ضروری نیست. باور خیلی از دوستان این است که اشعار حافظ، مولانا و سعدی خیلی کلام آن ها ملودی پذیرتر است. هیچ کسی هم منکر نمی شود ولی این ضعف آهنگساز را نشان می دهد زیرا اگر آهنگساز از کلامی استفاده کند که تازگی های معاصر بودن را دارد و بتواند از آن موسیقی بگیرد و درون گرایی کند برای فردا ماندگاراست در نتیجه هر کسی که کار معاصرتر انجام می دهد برای فرداها حرفی دارد مانند امروز که حرفی برای گفتن دارد. خیلی از آهنگسازان ما درک درستی از شعر معاصر ندارند و از روزگار عقب هستند در نتیجه طبیعی است که دنبال آثار بزرگان هستند البته این کار هم با ارزش است. بزرگان مانند قله هستند و دوست داریم هر روز از دور قله ها را ببینیم و اگر قله در نزدیک ما باشد باز هم زیبا است ولی با این کار هیچ فایده ای برای آینده نداریم زیرا هیچ چیزی پاسخ گوی فرداها نیست چون فردا را با امروز باید زندگی کنیم و اشتباه است که فکر کنیم باید با دیروز زندگی کنیم. ما باید درک زمانه داشته باشیم و درک زمانه یک هنر است. اگر این را داشته باشیم حتما به فردا هم پیوند می خوریم اگر داشته باشیم عقب می مانیم.


عده ای معتقدند که موسیقی مدیون شعر است، اما تعداد بسیاری از مردم شعر را زمانی می شناسند که از زبان خواننده ای به درستی و زیبایی خوانده می شود. به نظر شما تعبیر صحیح در این باره چیست؟
- هر هنری در ذات خودش مدیون هیچ چیز دیگری نیست به جز ان کسی که ان هنر را خلق کرده است. در تلفیق این اتفاق درست است چون یک موسیقی خوب می تواند یک شعری که با شعریت فاصله دارد را شکوفا سازد و یا یک صدای خوب ویژگی های بد یک شعر را پنهان کند. ولی شعر این قابلیت را ندارد یعنی نمی تواند یک ملودی ضعیف را پنهان کند و آن را به صورت واضح نشان می دهد و نشان دهنده این است که خالق ملودی نتوانسته به خوبی از پس شعر بربیاید. ولی آهنگ ضعیف شعر را می گیرد و زمانیکه می شنویم متوجه نشویم. به عنوان مثال اگر آثار ماندگار گذشته را که برای ما ارجی دارند را اگر شعر را جدا از آهنگ بخوانیم متوجه می شویم شعر خیلی ضعف دارد ولی دوستش داریم چون آهنگ بدی ها و ضعف ها را پوشانده است.


اینکه می گویند موسیقی ما همپای ادبیات با مسائل اجتماعی پیش نرفته است، درست است؟ دلیل این امر را در چه جست و جو می کنید؟
-  به طور کلی مسائل اجتماعی برخلاف توقعی که ازش داریم تا آن حد می توانیم از ان تاثیر بگیریم که دریافت درونی خودش باشد ولی در هر حوزه هنری اگر بخواهیم یک خبر روزنامه را برداریم و روی ان یک کار هنری انجام دهیم فقط به درد همان چند دقیقه یا همان شرایط می خورد. مثلا شعر مشروطه با همه توانایی هایش امروزه برای ما صدای توانایی نیست با اینکه الان شرایط ما مشابه همان روزها است، زیرا بیان معاصرتر باید برای هر چیزی وجود داشته باشد یعنی هنر هر زمانی که سمت شعار برود به خودش لطمه می زند. هر انسانی که متولد می شود یک سیاست مدار است زیرا هر درکی را که نمی پذیرد در مقابلش از همان کودکی واکنش نشان می دهد. مثلا اگر بخواهیم چیزی را به زور به بچه بدهیم نمی خورد در نتیجه آن کودک یک کار سیاسی انجام داده است. همچنین ان کودک با همان سیاست بزرگ می شود و با همان سیاست به هنر خود پاسخ می دهد و هر زمان که بخواهد یک چیزی را به صورت عینی بیان کند می داند خبر می تواند راحت تر ان را بیان کند.اگر شعری هم این گونه باشد یک اهنگساز نباید به سراغ آن برود و این هوشمندی آهنگساز را نشان می دهد که به سمت شعا نرفته است.


بسیاری می گویند که پدیده سرودن درباره عشق و معشوق در دوره اخیر دو حالت دارد، یا بسیاری علیه معشوق ترانه می سرایند ی عده ای دیگر افراطی از عشق صحبت می کنند، دلیل این افراط و تفریط چیست؟
- درباره معشوق فکر می کنم هر چیزی که انسان می گوید کاذب است زیرا به دنبال این است که طرف مقابل خوشش بیاید ولی درباره عشق این طور نیست . عشق مانند ذات هنر است و زمانیکه درباره عشق صحبت می کنیم به خودمان فکر نمی کنیم به صدایی که می گوید من را بنویس فکر می کنیم. درباره معشوق هر شعری که گفته می شود حشو است. در گذشته می گفتند شاعر غلو می کند و واقعا درست بوده است زیرا اصلا معنایی ندارد که یک شاعر یک چیز خصوصی خودش را رواج دهد و به نظر من دروغ در این زمینه بیشتر است ولی در عشق دروغ وجود ندارد.


اصلا نفرین از معشوق از چه زمانی وارد ترانه سرایی ما شده است؟ و دلیل اجتماعی آن چه بوده است، توضیح دهید.
-   در گذشته می گفتند "واسوخت"! بزرگان ما هم از این ترانه ها زیاد دارند ولی من به عنوان اگرد همه می گویم وقتی یک دیوانی را ر می داریم و موقعی که می خوانیم تعجب می کنیم که انسان با شاعران بزرگی زندگی کرده است و دیگران چقدر از این شاعر سواستفاده کده اند یعنی شعر را بر می دارند و حرف خودشان را به وسیله شعر می زنند. زیرا شاعر آدم ضعیفی است و مطمئن است هیچ گاه آن شاعر به جایی نخواهد رسید. متاسفانه این موضوع فراگیر شده است. باز هم تاکید می کنم شعر صدایی است که باید ثبت شود و هیچ کس نمی تواند آن را بازآفرینی کند. شعری که ضعیف است هر کسی حق این را دارد که آن را قوی کند. شعر ناصر بخارایی که هم عصر حافظ بوده است این بوده که " بر سر تربت ما چون گذری همت خواه/ که زیارت گه رندان جهان خواهد بود" و حافظ گفته است " بر سرتربت ما چون گذری همت خواه/ که زیارت گه رندان جهان خواهد شد" و تفاوت فقط در بود و شد است ولی تنها این شعر نیست. به نظر من برنداشته بلکه تغییر کوچکی به آن داده است و شعریت آن را چنیدن برابر کرده است. در نتیجه اگر شعری قوی باشد هیچ کسی نمی تواند ان را تغییر دهد.


اینکه می گویند ترانه های امروز سیاه شده است، درست است و دلیل ان چیست؟
-  به طورکلی سیاهی را باید شرح دهیم. متاسفانه شرایط روزگار ما سیاه است. شعر اگر براساس استنتاج درونی باشد واقعیت ها را دیده است و آن ها را بیان می کند. شعری اگر سیاه باشد ولی شعریت داشته باشد سیاهی به چشم نمی اید زیرا با واقعیت رو به رو می شویم و مانند این است که یک اینه را جلوی خودمان خودمان گرفتیم. متاسفانه کسانیکه می گویند اشعار سیاه است آینه دستشان نیست. هنر آینه است نه فریاد زدن! هنر باید به گونه ای باشد که هنر هر کسی آینه اش باشد و هر کسی شعری را می خواند باید بتواند شرایط خود را درک کند.

منبع: ایسکا نیوز