دوراهي كتابخواني و فضاي مجازي: راه ديگري بايد يافت
در حاشيه نمايشگاه كتاب
ارديبهشت ماه هرسال افزون بر آنكه آب و هوا و شرايط اقليمي در ايران كاملابهاري و لطيف و دلچسب است، حال وهواي حوزه فرهنگ كشور هم لطيف و بهاري است و دليل اصلي آن برگزاري نمايشگاه ١٠ روزه كتاب تهران است: ايامي كه نه تنها تهران بلكه كل كشور حال وهواي خريدومطالعه كتاب دارد و گروه هاي مختلف مردم خصوصا دانش آموزان، دانشجويان، معلمان، مدرسان، خانواده هاي شان از سراسر كشور (كه خود اينها بخش عمده اي از جمعيت كشور را تشكيل مي دهند) در تب و تاب سركشي و بازديد از نمايشگاه معظم كتاب تهران برمي آيند و نهادهاي هاي بسياري نيز براي برگزاري هرچه بهتر و خدمات دهي مطلوب تر به بازديدكنندگان بسيج مي شوند. جمعيت زيادي از اقصي نقاط كشور از نمايشگاه بازديد كرده و به تناسب مقدورات، نياز و البته سليقه شان كتبي را خريداري مي كنند، يك گردش مالي سنگين و چندصد ميلياردي را رقم مي زنند و پس از اتمام نمايشگاه بازهم اوضاع صنعت نشر و سرانه مطالعه و فعاليت كتابفروشي ها و حساب و كتاب نويسندگان و ناشران باز همان آش است و همان كاسه. البته همه اينها در حالي است كه بسياري از ناشران با توجه به هزينه هاي بالاي نمايشگاه ميزان فروش خود را كافي نمي دانند و معتقدند حتي نمايشگاه كتاب تهران هم مرهمي بر آلام اقتصادي آنان نمي گذارد و بخش قابل توجهي از گردش مالي نمايشگاه و كل صنعت نشر را متعلق به كتاب هاي كمك درسي و كنكور مي دانند. طرح درددل هاي ناشران ومولفان مجالي جداگانه ومفصل مي طلبد اما موضوع اين يادداشت طرف تقاضاي بازار كتاب است.
البته بر همگان واضح و مبرهن و درخشان تر از خورشيد است كه اوضاع كتابخواني و مطالعه در جامعه ما چگونه است. گرايش به كتاب و كتابخواني در بين اقشار مختلف جامعه ما كاملارو به افول است و اين پديده در اقشار تحصيلكرده و نخبه جامعه دردآورتر است. در روزهاي آغازين نمايشگاه در پايان يكي از كلاس ها از دانشجويان (مقطع كارشناسي ارشد) پرسيدم اگر بخواهيد در آستانه نمايشگاه كتاب يك كتاب خوب كه خودتان از خواندن آن لذت برده ايد به دوستان تان معرفي كنيد كدام كتاب را معرفي مي كنيد از كلاس حدودا ٣٠ نفري، تنها سه نفر پاسخ دادند وبيش از نيمي از دانشجويان اعلام كردند كه در يك سال گذشته هيچ كتاب غيردرسي نخوانده اند. قطعا قصد ندارم اين نتيجه نااميدكننده را به همه جامعه دانشگاهي تعميم دهم اما روشن است كه با اين وضع انتظار گزافي است كه از خود بپرسم چرا افراد در فضاهايي مانند اتوبوس ومترو كه اوقات مرده روز محسوب مي شود و كارايي چنداني ندارد اين اوقات را با مطالعه كتاب يا روزنامه پربار نمي كنند.
واقعيت غيرقابل انكار اين روزها آن است كه گوشي هاي هوشمند و غيرهوشمند و تبلت و... تا حد زيادي جاي كتاب و روزنامه و ديگر مكتوبات از اين دست را گرفته اند و همدم و مونس اوقات تنهايي و فراغت و حتي مكمل جمع هاي خانوادگي و فاميلي و دوستانه بسياري از ما ايراني ها شده اند. گوشي ها و تبلت ها با ابزارها و امكانات فراواني كه در اختيار دارند و در اختيار كاربران خود نيز قرار مي دهند توانسته اند نه تنها جاي كتاب وروزنامه و مجله بلكه در مواردي حتي جاي اعضاي خانواده و فاميل و دوستان راهم بگيرند. انواع و اقسام بازي ها، وبگردي هاي هدفمند و بي هدف و گشت و گذار و حضور در شبكه هاي اجتماعي مهم ترين اين قابليت ها هستند. اگرچه برخي نيز از اين ابزارها براي مطالعه كتب الكترونيكي استفاده مي كنند كه بازهم جاي اميدواري است.
اما گشت و گذار و مشغوليت افراطي در اين شبكه ها آثاري فراتر از كتاب نخواندن و ركود صنعت نشر و پايين آمدن سرانه مطالعه و دوري از جامعه واقعي دارد. آنچه در اين فضا نگران كننده است تغييرات معني داري است كه در گروه هاي مرجع جامعه، الگوهاي ارتباطي و انتقال مطالب و منابع و مراجع و روش هاي يادگيري و جهت دهي به افكار عمومي صورت مي گيرد. در فضاي حقيقي و علمي شهروندان وخصوصا نخبگان فكري آرا و ديدگاه ها و نظرات خود را از طريق مقاله و يادداشت در روزنامه ها ومجلات علمي و عمومي (در حد خلاصه تر) يا نگارش كتاب (به شكل مفصل تر) ارايه مي كنند. مبناي استدلال ها و چارچوب هاي نظري ارايه مطالب مشخص است و هر فرد در قبال مطالب ومكتوبات و ديدگاه هاي خود مسوول است چرا كه عرصه نقد و نظر در اين خصوص گشوده است لذا افراد موظفند با دقت و حساسيت بيشتري بگويند و بنويسند چراكه مي دانند هرواژه از مطالب شان مي تواند مورد نقد قرار گيرد و براي شان هزينه ايجاد كند و لذا اثرگذاري و جريان سازي در جامعه با دقت بيشتر احساس مسووليت بالاتر و در فضايي علمي و فرهيخته صورت مي گيرد اما در فضاي مجازي كمتر كسي در قبال مطالب و نگاشته ها و نظرات خود مسووليت دارد. مطالب گوناگون در قالب داده هاي آماري، محاسبات رياضي ومالي، استدلال هاي ديني و فقهي و سياسي و اجتماعي و نقل قول هاي مختلف در اين فضا ارايه و منتشر مي شود بدون آنكه منبع اصلي و مبناي اين مطالب و آمارها و استدلال ها مشخص باشد و در باب آن بتوان كسي را نقد كرد يا از كسي توضيح خواست. روند درج مطالب غيرواقعي، شبهه آميز و جهت دهنده و بعضا گمراه كننده تا آنجا
پيش رفته كه سايت ها ومراجعي براي تحقيق درباره راستي و درستي اين مطالب ايجادشده و نسبت به تحقيق و بررسي و راستي آزمايي و رفع شبهات و ايرادات و تصحيح اين مطالب اقدام مي كنند. در حالي كه بسياري در دفاع از اين كاركرد شبكه هاي اجتماعي و رسانه هاي مجازي بر گردش آزاد و بدون فيلتر و سانسور اطلاعات تاكيد مي كنند و آن را جايگزين مناسبي براي محتواي كنترل شده و بعضا محدودشده روزنامه ها ومجلات و كتب مي دانند اما به نظر مي رسد اين ادعا بيشتر پوششي براي ترويج مطالب جهت دار و نادرست و غيرمستند فراهم مي كند. آسيب هاي چنين روندي كاملاروشن است و سطح سليقه و ادراك و استدلال جامعه ومخاطبان بي شمار اين شبكه ها را از مطالب صحيح ومستند و عميق به مطالب كم بنيه و ضعيف و سطحي سوق مي دهد: جامعه اي كه خصوصا جوانان آن به پذيرش مطالب ضعيف و بي اساس و سطحي گرايش يابند ديگر به دشواري مي توان به ادراك عميق و استدلال هاي منطقي و چراجويي و دشوارپذيري هدايت كرد و در اين مرحله است كه هر محتوايي را بدون نياز به هيچ گونه مبنا و استدلال صحيح ومحكم به ايشان قبولاند. مخاطره ديگر اين فضاها هزينه بالاي نقد و بحث در خصوص بعضي از اين محتواهاست. نقد برخي از اين محتواها با سخيف ترين ادبيات و شديدترين حملات و اتهامات بي اساس و نادرست مواجه مي شود و اين باعث مي شود كه اهالي نقدونظر ترجيح دهند بي تفاوت از كنار برخي مطالب واهي بگذرند و دم برنياورند.
ادامه اين روند حاصلي جز تنزل بيشتر سطح بينش و نگرش افراد جامعه خصوصا جوانان به پديده هاي پيراموني و قشري تر شدن جهان بيني ايشان نخواهد داشت. از سوي ديگر برخورد حذفي و انفعالي با شبكه هاي مجازي و رسانه هاي اجتماعي نه ميسر و نه منطقي و نتيجه بخش است. چه اينكه سال هاست در قبال هرتكنولوژي نوظهوري شاهد اين برخوردها بوده ايم و كمترين اثربخشي ملاحظه نشده است. به نظر مي رسد تنها راه پيش رو برخورد فعال و به كارگيري ظرفيت هاي ارتباطي اين شبكه هاست. لازم مي نمايد روشنفكران و اصحاب نقدونظر كميت و كيفيت حضور خود را در اين رسانه ها تقويت كرده و جريان سازي اجتماعي را از همين فضاها آغاز كنند. در موضوع كتاب و مطالعه نيز برگزاري پنجشنبه كتاب در ماه هاي پيشين و فراخوان همراهي و همدلي با كتابفروشي كهنسال طهوري در هفته هاي گذشته يا شكل دهي قرارهاي گروهي خريد و معاوضه كتاب كه خاستگاه آن در همين رسانه هاي مجازي است نمونه هاي خوبي از ظرفيت هاي جريان سازي و تحرك افزايي درعرصه كتاب است. فقط كافي است كمي متفاوت بينديشيم، اقتضائات زمانه خود را دريابيم و طرحي نو دراندازيم.
بسته پيشنهادي كتاب«اعتماد»
به مناسبت بيست و هشتمين نمايشگاه كتاب تهران
اعتماد| صفحه اي كه پيش روي شماست يكي از بسته هاي كوچك پيشنهادي ما براي ارديبهشت است! ارديبهشت در ايران با طعم كتاب، حس و حال ويژه اي دارد. نمايشگاه كتاب هر سال بهانه اي فراهم مي كند تا علاقه مندان به كتاب از همه جاي اين سرزمين عازم پايتخت شوند. آنها در دالان هاي شلوغ نمايشگاه قدم مي زنند و كتاب ها را مي بينند و احتمالابرخي را هم مي خرند. در اين ميان تازه هاي نشر همواره جذاب ترينند. آثار جديد حسي از انتظار و شوق را در مخاطبان بيدار مي كنند.
آنان دعوتند: دعوتي به شناخت. به گشودن درهاي تازه اي از دانش و خيال . آنان تجلي اين واقعيت هستند كه كتاب به عنوان عينيت ذهن بشر جرياني سيال است. تداومي از خلق و آفرينش بي پايان و بيش از همه آنها پاسخي هستند به عطش بي پايان انسان به غور در جهان هاي ديگر.
پس خواندن اين آثار را از دست ندهيد. سعي كرده ايم تا حد ممكن كتاب ها متنوع باشند. كتاب ها به شكل موجزي معرفي شده اند تا شِمايي كلي از جهان درون اثر را ترسيم كند. «اعتماد» اميدوار است اين بسته هاي كوچك پيشنهادي بتواند شما را در انتخاب راحت تر آثار مورد علاقه تان كمك كند.
ملت آشنا با کتاب، ضعیف نیست
رئیس قوه قضاییه با بیان اینکه کتاب در ارتقای کشور نقش بسزایی دارد، گفت: ملتی که با کتاب آشنا باشد، ضعیف نیست. آیت ا... صادق آملی لاریجانی در حاشیه بازدید از نمایشگاه کتاب افزود: کتاب وسیله ای لازم و مهم برای ارتقای سطح فرهنگی کشور است. آشنایی ملت با کتاب در ارتقای آن کشور و مردم نقش بسزایی خواهد داشت. وی با قدردانی از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دست اندرکاران برپایی نمایشگاه کتاب تاکید کرد: نفس برگزاری این رویداد، تاثیر فراوانی روی جامعه دارد. وی خاطرنشان کرد: وزیر فرهنگ و همه دست اندرکاران ثمره و پاداش کار خود را با اشتیاق مردم به کتابخوانی خواهند گرفت. آیت ا... آملی لاریجانی در مورد ناشران حاضر در نمایشگاه هم گفت: متاسفانه بسیاری از غرفه ها را نرسیدم که ببینم، اما نمایشگاه هر سال نسبت به سال های قبل بهتر اجرا می شود. رئیس دستگاه قضا در پاسخ به این سوال که میزان مطالعه تان چقدر است؟ گفت: کار من مطالعه کتاب بود و قبل از اینکه وارد اجراییات شوم، روزانه 15 تا 16 ساعت مطالعه علمی می کردم ،قبل از 20 سالگی نیز تالیف می کردم. کتاب بخشی از وجود ما بود و البته اکنون نیز همین طور است.
رشد ۱۸ درصدی حضور ناشران در نمایشگاه کتاب
تفاهم – گروه گزارش: حسین نوش آبادی، سخنگوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دیروز در نشستی خبری، با بیان اینکه نمایشگاه کتاب، یکی از مهمترین و بزرگترین رویداد فرهنگی کشور است، گفت: کتاب مهمترین میراث تمدن بشری و در طول تاریخ ابزار موثر انتقال فرهنگ و تمدن بوده و نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بهترین بستر برای گفتمان فرهنگی، تعامل و تبادل فکر و اندیشه است. وی به ارائه آماری از مولفههای مختلف نمایشگاه امسال پرداخت و اظهار داشت: آمار و اطلاعات نشان دهنده رشد مناسب مولفهها در نمایشگاه امسال است؛ به گونهای که در پنج روز نخست نمایشگاه فروش کتاب رشد ۵۰ درصدی داشته است. سخنگوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، خاطر نشان کرد: ۶۷ درصد شهروندان از فضای نمایشگاه ابراز رضایت کردهاند. همچنین ۷۶ درصد بازدیدکنندگان از خرمات رفاهی راضی بودهاند که این آمار نسبت به سال گذشته ۳۵ درصد افزایش داشته است. نوش آبادی گفت: امسال دو هزار و ۴۵۰ ناشر داخلی در نمایشگاه شرکت داشتند که در دوره گذشته فقط دو هزار و ۱۰۰ ناشر حضور داشتند. وی با اشاره به رشد ۱۸ درصدی حضور ناشران در نمایشگاه امسال افزود: این اقدام گام مهمی برای رضایت مخاطبان و شهروندان از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران است. سخنگوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، همچنین با بیان اینکه امسال ۳۰۰ هزار عنوان کتاب در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران وجود دارد، گفت «تعداد ناشران بین المللی در نمایشگاه امسال ۲۸ کشور از قارههای مختلف بودهاند که با ارائه ۱۷۰ هزار عنوان کتاب نقش موثری ایفا کردهاند. وی در خصوص برنامههای جانبی این نمایشگاه اذعان داشت: امسال برای ۱۱ استان کشورمان رئزهای خاصی را نامگذاری کردیم تا توانمندیهای علمی و ظرفیت هایشگاه را عرضه کنند که گاهی موثر برای معرفی ظرفیتهای علمی و فرهنگی استانها به شمار میرود. همچنین برای هشت کشور این امکان فراهم شده تا توانمندیهایشان را دربیست و هشتمین نمایشگاه کتاب تهران در معرض دید عموم قرار دهند. سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآور شد: همچنین ۱۰۰ میلیارد ریال بن بین چها میلیون و ۶۰۰ دنشجو، اساتید دانشگاهی و حوزویان توزیع شد تا از تخفیفات مناسب در راستای خرید کالا برخوردار شوند.
مدیرکل آفرینش های فرهنگی تصریح کرد:
استفاده از توانمندی مربیان در معرفی کتاب مناسب
مربیان کانون در زمینه ترویج فرهنگ کتابخوانی و مطالعه، نقش بی بدیلی ایفا می کنند که ارائه مشاوره به خانواده ها و بچه ها برای تهیه کتاب مناسب، نشانگر همین توانایی است. به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل کانون، محسن حموله مدیرکل آفرینش های فرهنگی کانون در حاشیه نمایشگاه کتاب تهران گفت: ما در کانون با توجه به سرمایه های بسیار ارزشمندمان، از جمله مربی های خوب، باید تمام تلاش مان را کنیم که اعضا به کتاب و کتابخوانی علاقه مند شوند. به تعبیری باید کتاب در ذهن اعضا ماندگار شود. اگر این اتفاق ها را که در این سال ها در مراکز رخ داده، محور و اساس قرار دهیم، توانسته ایم قدم های بسیار خوبی در حوزه کتاب برای بچه های سرزمین عزیزمان برداریم.