حمیدرضا نوربخش گفت: در فستیوال‌های دنیا، هنرمندان برای حضور، یا به اعتبار آن جشنواره فکر میکنند یا به عنوان ظرفیتی که به شناساندن و شناخته شدنشان کمک میکند؛ اما در جشنواره موسیقی فجر این اتفاق رخ نداده است.
به گزارش تابناک فرهنگی، وقتی علی مرادخانی معاون وزیر ارشاد در امور هنری، حکم حمید رضا نوربخش را به عنوان دبیر جشنواره سی‌و‌یکم موسیقی فجر صادر کرد، خبرهایی از تغییرات گسترده در ساز و کار برگزاری جشنواره منتشر شد. این تغییرات هم شامل اجراهای جشنواره می‌شوند و هم شامل جوایزی که جشنواره اهدا خواهد کرد. شمار اجراهای این دوره کاهش یافته و بنابر گفته مسولان سعی شده تا کیفیت بر کمیت بچربد. از طرفی جشنواره موسیقی فجر قرار است تا «جایزه محور» باشد و 82 داور برای اولین بار آلبوم‌های منتشر شده طی یک سال اخیر را درگونه‌های مختلف، بررسی خواهند کرد. با حمیدرضا نوربخش خواننده موسیقی سنتی، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم و ابعاد مختلف برگزاری این رویداد موسیقایی را بررسی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
*در ابتدای گفت‌وگو اگر مایلید توضیحاتی را درباره نحوۀ انتخاب گروهها و معیار انتخاب آنها بفرمایید.
تلاشِ اولیه ما در واقع این بود که بتوانیم جشنواره موسیقی فجر را با معیارهای معمول فستیوالها، همخوان کنیم و بتوانیم از همۀ ظرفیتهای موجود در موسیقی کشور استفاده بکنیم؛ چون معتقدیم در دورههای مختلف جشنواره از همین ظرفیتها بهره گرفته نشده است. بنابراین باید تلاش کرد تا بتوان از همۀ ظرفیتهای موسیقی در همۀ وجوهش وتمام ژانرها و بخش‌های آن، بهره گرفت. طبیعی است که برای شروع چنین کاری وقتی جریانی 30 سال یک مسیری را پیموده و وقتی می‌خواهد مسیر دیگری برود، سال اول صددرصدِ موفقیت را ندارد. ولی باید تلاش کرد که از همه ظرفیتها استفاده شود. ما امسال تلاش کردیم با همۀ فعالان موسیقی این مساله را در میان بگذاریم، یعنی خود من با تمام فعالان موسیقی در بخشهایی که در جشنواره حضور نداشتند، صحبت کردم و تلاش کردم که حضور پیدا بکنند. البته یک نکته‌ای باید مدنظر ما باشد که ما به آن گستردگی که در سالهای گذشته جشنواره برگزار میشد، معتقد نبودیم؛ یعنی این که ما بخواهیم مثلاً 10، 15 سالن را درگیر جشنواره کنیم. ما به دنبال گزیده کاری بودیم.
*اشاره کردید که جشنواره موسیقی فجر از همه ظرفیتهای موسیقی ایران استفاده نمی‌کرده است؛ این بدان معناست که در این دوره از همه ظرفیتهای موسیقی کشور استفاده شده و همه اهالی موسیقی درگیر این رویداد شده‌اند؟
خیر. منظور من این نبود. طبیعی است که ما نمیتوانیم در یک سال همۀ گروههای فعال موسیقی را بیاوریم. اگر این اقدام را انجام دهیم، سالهای بعد چه اتفاقی میافتد؟ دیگر گروهی نمی‌ماند که در جشنواره شرکت کند. طبیعی است باید به همین شکل برویم. ببینید ما اعتقاد داریم، همه ژانرها باید آیینه و ویترینِ موسیقی ایران باشد. این است که ما امسال در همه بخش‌ها سعی می‌کنیم یک نماینده داشته باشیم.
*البته طی سالهای گذشته هم بسیاری از ژانرهای موسیقی حضور داشتند. هر چند که کیفیت اجراهای سالیان گذشته جشنواره موضوعی قابل بحث است. اما نگاه ما به گذشته نیست و می‌خواهیم از زمان حال صحبت کنیم. قبل از نهایی شدن جدول اجراها وقتی با هنرمندان صحبت می‌کردید، چه واکنشی نسبت به حضور در جشنواره موسیقی فجر داشتند؟
طبیعی است با توجه به سیری که ما در سالهای گذشته داشتیم، خیلی رغبت صددرصدی نداشتند؛ ضمن اینکه بعضیها مثلا گروه «کامکارها» هنرمندان دلسوزی هستند. یعنی واقعاً از محدود هنرمندانی که خیلی به منافع جمعی اهمیت میدهند. یعنی در جایی که باید بیایند و یک مقدار از فردیّتشان بگذرند و کمک بکنند، همیشه پیشقدم بودند. یا دوستان دیگر هم همینطور، آقای شعاعی، آقای بابایی، آقای ساکت و دیگران. البته طبیعی است که نیاز به بحث بود، یعنی حضور این هنرمندان به همین راحتی نبود، اگر به همین راحتی بود در سالهای گذشته هم طبیعتاً باید این اتفاق میافتاد. در هر صورت وقتی که در این باره صحبت کردیم و به هنرمندان گفتیم که می‌خواهیم جشنواره موسیقی فجر به یک رخداد مهم ملی تبدیل بشود تا بتواند آیینه تمام‌نمای موسیقی ما بشود، پذیرفتند تا در جشنواره حضور داشته باشند.
*دلیل عدم رغبت هنرمندان برای حضور در جشنواره موسیقی فجر، چیست؟
خود من در دهه هفتاد دوبار در جشنواره شرکت کردم. اما سازوکار جشنواره به شکلی نبوده که بتواند رغبتی میان هنرمندان ایجاد بکند. در فستیوال‌های دنیا، هنرمندان برای حضور یا به اعتبار آن جشنواره فکر میکنند یا به عنوان یک ظرفیتی که به شناساندن و شناخته شدنشان کمک میکند. ام در جشنواره فجر این اتفاق رخ نداده به این شکلی که هنرمندان ما به دنبال این باشند که بیایند در این جشنواره و یک کسب اعتباری بکنند. طبیعتاً باید جشنواره یک ظرفیتی را به وجود می‌آورد که بتواند برای هنرمندان موسیقی، جذاب باشد. بحث جایزه محوری در جشنواره هم بر همین اساس است. این جایزه در صورت اعتبار گرفتن، میتواند انگیزه ایجاد کند. ما در گذشته‌های دور یک آزمونی داشتیم به نام آزمون «باربَد» که برگزار میشده است. شما ببینید در همین آزمون «باربَد» یک سازوکاری داشته که منجر میشده به معرفی هنرمندان جوان. البته آن زمان رادیو هم در کنار این آزمون بوده و کمک می‌کرده به عنوان یک رسانه. ولی الان ما میبینیم که خیلی از هنرمندان شاخصی که امروز فعالند هنوز به گرفتن آن جایزه دارند افتخار میکنند. به هر حال من فکر میکنم نوع داوری، هیات داوران و این سازوکار جایزه کمک خواهد کرد. چیزی که فکر میکنم نمونه‌اش در سینما هم باشد و الان سیمرغ در عرصه سینما اهمیت دارد، هم پیشکسوت سینما به داشتن آن سیمرغ افتخار میکند و هم کسی که فیلم اولی است و در این سال می‌خواهد حضور پیدا کند. ما در موسیقی هم می‌توانیم این راه را برویم و امیدوارم موفق باشیم.
*چه تمهیدی اندیشیدید برای روند شفافسازی داوری‌ها که در واقع هنرمندان بتوانند به انتخاب هیات داوران و در ادامه به جایزه جشنواره اعتماد کنند؟
داوری همیشه به شکل محدود انجام میشده؛ مثلاً 5 نفر. طبیعتاً هر چه تعداد بیشتر باشد، شائبۀ یکسونگری یا یک طیف خاصی دیدن، از بین میرود. ولی به هر صورت در سینما هم یک تعداد افراد محدودی هستند که هر سال قضاوت میکنند. در دورههای مختلف این تغییر و تبدیل خودش یک ابهاماتی را برطرف میکند؛ ضمن اینکه ما سعی کردیم داوری‌ها طیف گسترده‌ای را در بر بگیرد. یعنی به هیچ عنوان در محدودۀ 4، 5 نفر فکر نکردیم. ضمن اینکه داوری در دو مرحله انجام میشود. سعی کردیم داوران جشنواره شامل همه طیف‌های موسیقی شوند. ما یک زمانی در خانه موسیقی برای آموزشگاه‌های موسیقی، آزمون می‌گرفتیم. مثلاً در بخش تار، اگر کسی میخواست آزمون تار و سه‌تار بدهد همۀ افراد اشخاصی که در این زمینه هستند که هیچ ربطی هم به هم نداشتند، در این داوری بودند. مثلاً در این داوری از نماینده سبک آقای ظریف، از آقای علیزاده، از آقای پیرنیاکان، از آقای طلایی، آقای کیوان ساکت، همه و همه بودند. اینطور نبود که بگویند اگر کسی میرود آزمون می‌دهد، شاگردِ مثلاً فلان شخص نباشد یا فلان سبک را دنبال نکرده باشد، موفق نمی‌شود. حتماً اگر صلاحیت داشت موفق میشود. در اینجا هم ما سعی کردیم از آن تجربه استفاده کنیم. من فکر میکنم تمام افرادی که واجد صلاحیت داوری هستند در اینجا هستند و سعی کردیم همه باشند.
*داوران مرحله اول با مرحله دوم مشترک هستند؟
نخیر. ما مرحله اول و دوم، سعی کردیم اینها دو بخش شوند. هیچ کدام مشترک نیستند.
*داوری‌ها ژانر به ژانر انجام میشود؟
بله. ما در بخشِ موسیقی سنتی، موسیقی ایرانی یک طیف داوران را داریم، حدود 30، 40 نفر هستند، بخشی در مرحلۀ اول داوری میکنند و بخشی از آنها در مرحله دوم. در ژانرهای دیگر هم همینطور.
*رقم جوایز مشخص شده است؟
بخشی از جوایز به صورت مالی است و بخشی هم به صورت حمایتی؛ ما فکر کردیم در موسیقیِ مثلا نواحی، اگر یک اثری تولید میشود بهترین جایزه این است که ما بیاییم کمک بکنیم به تولید اثر بعدی هنرمند یا اگر در بخش موسیقی مثلاً آلبوم اولی کسی شرکت کرده کمک کنیم به روند ادامه کارش، یعنی یکسری جوایز ما حمایتی است.
*این شیوۀ جایزه دادن جشنواره به نوعی تقلیدی از رویدادی مثل «جشن موسیقی ما» نیست؟
از مجموع این تجربیات و دیگر اتفاق‌های مشابه این چنینی در جایزه جشنواره موسیقی فجر بهره گرفته شده تا این بخش کم‌نقص برگزار شود.
*جناب نوربخش گفته میشود 70 درصد هنرمندانی که مد نظر شما بودند، دعوت شما برای حضور در جشنواره را اجابت نکردند.
خیر. حقیقت این است که با اکثر کسانی که تماس گرفتم، قبول کرده‌اند. شاید با دو نفر یا سه نفر هم صحبت کردم، آنها هم به دلیل عدم تطابق تقویم کاریشان، حضور نیافتند نه بحثی دیگر.
*وقتی شما به عنوان رییس جشنواره حکم گرفتید، عنوان کردید که بزرگان به جشنواره باز‌خواهند گشت. حتی از شهرام ناظری نیز اسم برده شد، از ایشان هم دعوت شد؟
بله. بنده با ایشان هم صحبت کردم و ایشان هم مثل اینکه تقویم کاریشان با ما جور درنیامد ولی در دورههای بعد حتماً حضور خواهند داشت.
*تا شما سمت مدیر عاملی خانه موسیقی را بر عهده داشته باشید، قطعا حرف از نقش خانه در برگزاری جشنواره زده میشود. در هر صورت همه ما هم به جریاناتی که در انتقاد به عملکرد خانه موسیقی راه افتاده، واقفیم. بر همین اساس گفته میشود شما چون مدیرعامل خانه موسیقی هم بوده‌اید، بسیاری حاضر نشدند در جشنواره شرکت کنند.
به هیچ عنوان. این را شما می‌توانید از خودشان سوال کنید؛ یعنی همان افرادی که گفته میشود! من با دو سه نفر صحبت کردم و بیشتر از آن همین دوستانی که آمدند. اصلاً ما بنایمان هم نبود که گستردهتر از این عمل بکنیم. ما از اول بنایمان این بود که بتوانیم به جای کمیت به کیفیت توجه کنیم. این کیفیت‌گرایی از اول مبنای بود. طبیعی است مثلاً به صورت گسترده یکسال هم همۀ هنرمندان آمدند، سال بعد چه میخواهید بکنید؟ از طرفی تعداد گروههای حرفه‌ای موسیقی ایرانیمان تعدادشان اینقدر زیاد نیست. طبیعتاً یک تعداد خاصی هستند که گستره مخاطبِ زیاد دارند.
*راجع به رقم قرارداد گروهها گفته شده 30 الی 40 درصد نسبت به جدول سال گذشته افزایش داشته‌ایم. در جشنواره امسال حدود 42 اجرا خواهیم داشت. اما سال قبل 114 اجرا بوده است. این افزایش رقم قراردادها یک مقدار غیرمنطقی نیست؟
114 اجرا با احتساب بخش رقابتی جشنواره؛ یعنی یک بخش مهمی از جشنواره‌های دوره گذشته، بخش رقابتی جشنواره بود که حالا آنها زیاد از نظر عدد و رقم قابل توجه هم نبود. اولاً ما در بخش پاپ تغییر زیادی نداشتیم، اینکه عرض میکنم در بخش موسقی غیرپاپ است و مشخصاً در بخش موسیقی ایرانی. چون به هر صورت در بخش بینالمللی فکر نمیکنم رقم قراردادها تغییر چندانی داشته باشد. ولی در بخش موسیقی ایرانی طبیعتاً با اِشلهایی که بوده اساساً جور درنمی‌آمد. مثلا شما یک گروه گمنامی که از یک شهرستانی در جشنواره حضور پیدا کرده است، الان رقم قراردادش بخواهد مثلا با گروه کامکارها یکی باشد، این اصلاً منطقی نیست! این افزایشِ به دلیل کیفیتی بوده که رخ داده است.
*شما در نشست خبری گفتید جشنواره را برای اصحاب رسانه در یک اتاق شیشه‌ای قرار میدهید اما وقتی از مسائل مالی و شفافسازی پرسیدیم، شما همه چیز را به بعد از جشنواره موکول کردید.
چاره‌ای جز این نیست؛ چون مباحث مالی جشنواره واقعاً سیال است؛ یکی که مربوط می شود به دستمزدهای هنرمندان آن که بدلیل رعایت حقوق هنرمندان نمیتوانیم اعلام کنیم. اما قطعا مجموع رقم پرداختی به هنرمندان اعلام میشود کما این که حدود این رقم را که نزدیک به یک میلیارد است، در نشست رسانه‌ای اعلام کردم. اما مابقی مخارج جشنواره و درآمدهایی که از طریق بلیت فروشی حاصل میشود، سیال است. من آنچه که گفتم عین واقعیت بود؛ یعنی ما بعد از جشنواره کاملاً برای اصحاب رسانه امکان دسترسی خواهیم گذاشت که ببینند اساساً ورودی ما چه بوده و خروجی چه بوده. ضمن این که این طبق روال معمول همه ساله به دلیل اینکه جشنواره فجر یک جشنوارهای است که در بخش دولتی انجام میشود و از بودجه دولتی استفاده میکند، طبیعتاً سازوکار نظارتی خودش را هم دارد. یعنی به هیچ عنوان امکان ندارد تخلفی صورت گیرد. حتی من به شما عرض کنم که بودجه جشنواره که حدود یک میلیارد است را امکان ندارد به بخش خصوصی بدهند. گردش مالی قطعا یا باید از طریق انجمن موسیقی یا موسسه توسعه هنرهای معاصر انجام شود. یعنی امکان ندارد به یک مجموعه خصوصی یا یک شخصی بگویند یا به یک موسسه خصوصی بگوید ما این پول را میریزیم به حساب شما، شما هزینه کنید برای ما فاکتور بیاور، چنین چیزی امکان ندارد و طبیعتاً سازوکار نظارتیاش را دارد.
*سازمان بازرسی کل کشور هم نهاد ناظر خواهد بود؟
بله. نماینده‌شان را هم معرفی کرده‌اند.
*به نظر شما جشنواره این دوره سود خواهد داشت یا نه؟
بعید می‌دانم.
*یعنی فکر می‌کنید هزینه‌ها...
من فکر میکنم ما اگر خیلی هنر کنیم هزینه و درآمد را سر به سر کنیم.
*ظاهراً قرار است تغییراتی در روند بلیت‌فروشی جشنواره نیز انجام شود.
خود من هر جا بودم اساساً همیشه از انحصار و انحصاری حرکت کردن پرهیز کردم. کاری ندارم به مسائلی که اخیراً باعث تنش و دلگیری بعضی از دوستان شده است، فارغ از این، من فکر میکنم آدمی بودم که با هیچ کسی خطکشی نداشتم، خطکشی سلیقه‌ای، جبهه‌ای، جناحی نداشتم، من همیشه به یک منافع جمعی فکر کردم و فکر کردم ما از تمام ظرفیتها بتوانیم استفاده بکنیم. در این جشنواره هم واقعیت این است: یعنی وقتی آمدم به این فکر کردم که یک اتفاقی است که در سطح ملی میافتد، همانقدر که باید از نظر محتوا سعی بکنیم که از همه ظرفیتهای موسیقیمان بهره بگیریم، همانطور هم سعی بکنیم که در سازوکار اجراییاش در همه بخشهایش بتوانیم از همه ظرفیتها استفاده بکنیم تا در نهایت به نفع جشنواره. تمام شود. طبیعتاً این سایتهایی که الان در زمینه بلیط فروشی هستند هر کدامشان مخاطبینی دارند و هر کدام دارند کار میکنند؛ الان 4، 5 تا فعال هستند و هر کدام ظرفیت‌هایی دارند. ما چرا از همۀ این ظرفیتها استفاده نکنیم؟ درست است ممکن است یکی قویتر باشد، یکی ضعیفتر باشد، یکی تعداد کاربرانش بیشتر باشد، یکی تعداد کاربرانش کمتر باشد ولی به هر حال همه اینها در این عرصه فعال هستند و دارند کار میکنند، مخاطب دارند و یکسری برنامه میگذارند. چرا مثلاً یکسویه؟ من از همه این دوستان دعوت کردم و نامه دادم و آمدیم نشستیم و گفتم بچهها پیشنهادات‌تان را بگویید، شیوۀ کارتان را بگویید. هر کدامشان هم طرح‌هایی به من دادند که مثلاً تحت این شرایط خاص، مونوپل برای من باشد. در هر صورت من شرایط را بررسی کردم و نظرم این بود که ما آنطوری حرکت نکنیم.
*یعنی معتقدید در دورههای گذشته بلیت‌فروشی انحصاری بوده؟
انحصاری بوده؛ حالا نمی‌خواهم بگویم بد یا خوب بوده ولی طبع من این نیست.
منبع: فارس