نوید حضور یک رسانه جدید در تئاتر

به گزارش تابناک فرهنگی و به نقل از خبرگزاری فارس،کلیت داستان رختکن بر پایه "نظریه ذهن" نوشته شده که یکی از نظریات مهم در مبحث روانشناسی فردی به شمار می رود. این نظریه می گوید: ما انسان ها به صورت گروهی زندگی میکنیم و با هم تعامل داریم. ویزگی اصلی رفتار اجتماعی انسان ظرفیتش برای تعامل دوسویه با دیگران است که چنین ظرفیتی نظریه ذهن نامیده شده و بر پایه آن حالت های ذهنی در برگیرنده دامنه وسیعی از قصدها، امیدواری ها، ترس ها، انتظارها، امیال، تصورها و غیره است که سه مورد از این حالتها در چگونگی تعبیر و تفسیر و پیش بینی رفتار افراد، اصلی بوده و عبارت است از: میل (که مشخص کننده اهداف فرد است) باور (که بر اساس آن ما آن چیزی را که یک فرد حالت درستی از جهان می داند پیش بینی میکنیم) و وانمود (چرا که مردم همیشه انگونه که هستند عمل نمی کنند) (1)

نویسنده دانسته یا نادانسته چنین نظریه و رویکردی را دستمایه اثر خود در رختکن قرار داده و کلیت روابط و مثلث احساسی بین ایو ،کریستی و آدام را که خود نویسنده و کارگردان نمایش است و برخورد یک شهابسنگ بزرگ با زمین که موجب نابودی بخش های زیادی از این کره خاکی می شود مرور کنیم به سادگی درمی یابیم که همه اتفاقات پس از شروع داستان تا لحظه آخر و تکرار مجدد مونولوگ ابتدایی همه و همه تنها در ذهن آدام شکل گرفته و این شکل گیری نیز همانگونه که پیشتر اشاره شد صرفا بر پایه نظریه ذهن قبض و بسط داده شده است. از همین رو مرور حالتهای دنیای ذهنی آدام بدون تردید نمی تواند برای مخاطب عام جذابیتی داشته باشد به ویژه آنکه فراموش نکنیم مخاطب، در حال مواجهه با یک رادیو تئاتر یا از نگاهی دیگر در حال شنیدن یک نمایش رادیویی است. پس از این منظر باید گفت متن مذکور نمی توانسته انتخاب خوبی از سوی علی جعفری برای اجرا به صورت نمایش رادیویی یا رادیو تئاتر باشد. چرا که متن مذکور دارای لایه های مختلفی در مبحث یاد شده است که اجرای آن برای جلب و جذب و همراهی مخاطب، بدون تردید نیاز به ابزارهای دیگری همچون طراحی لباس، دکور، نورپردازی، موسیقی و غیره دارد که در آن حالت اجرا را به نمایش صحنه ای مبدل می سازد.

اما در شکل فعلی و بدون توجه به مقوله اجرای متن یاد شده به شیوه رادیو تئاتر با متنی روبرو هستیم که به شکلی یک درام روانشناسانه با قصه ای یک خطی اما روان است. اگرچه متن مذکور از نیمه به بعد به دلیل بی توجهی نویسنده به قواعد و اصول درام نویسی در دام گفت و گوی خسته کننده و ملال آور آدام و ایو می افتد که فاقد هیچگونه جذابیت در بستر داستانی بوده و ضرباهنگ یکسان و بدون تعلیقی را دنبال می کند که همین مساله ارزشهای نهفته در چنین متنی را به شدت کم رنگ می سازد. به همین دلیل متن رختکن با دراماتورژی و البته بازنویسی مجدد می تواند به میتنی روان و مناسب برای یک اجرای خوب و مطلوب مبدل شود.

اجرا اما راه خود را از متن جدا کرده و معتقدم چند پله بالاتر از متن قرار گرفته است. سابقه سالیان علی جعفری فوتمی دربرنامه سازی برای شبکه های مختلف رادیو به همراه تجربه اش در رادیو تئاتر رختکن به کمک وی آمده تا بتواند اجرایی مناسب و تحسین بر انگیز را با حداقل امکانات اجرایی به تماشاگرانش عرضه کند.تسلط وی بر شیوه اجرای رادیویی سبب شده تا حضور راحت و روان و قدرتمندی را از وی مشاهده کنیم اگرچه در نقطه مقابل او سحر مشرفی  هنرمندی که تجربه بازیگری بر صحنه  و در مقابل دوربین را نیز دارد با عدم درک صحیح از مقوله اجرای رادیو تئاتر و حرکت در مسیر اجرای صحنه ای سبب می شود تا بازی غلو شده و ناچسبی را از وی شاهد باشیم که به روند اجرا نیز لطمه وارد ساخته. چرا که وی بدون توجه به این مساله که در اجرای رادیو تئاتر و یا نمایش رادیویی همه حس و حال و توان بازیگر می بایست در بیانش به چشم آید، اجرای خود را بر پایه بازی صحنه ای طرح ریزی کرده و از همین نقطه نیز اجرای رختکن دچار آسیب شده است.

توجه علی جعفری به عنوان کارگردان اثر به اجزای اجرایی ای که می توانستند کمک بهتری به ایجاد ارتباط حسی اثر با تماشگر کنند نیز از نکات مثبت رختکن به شمار می رود. او با استفاده از پروجکشن به عنوان یک مدیای تاثیر گذار و عکسهای مختلف که در جای جای اجرا بر روی پرده سفید کنار دو نقش خوان (بازیگر) مستقر شده نقش می بندد دریافت خوبی از کارکرد چنین مدیایی داشته و پرده سفید و عکسهای متعدد آن که اتفاقا به فضای حسی و نظریه ذهنی داخل متن نزدیک هستند، خود به سان یک عنصر و یا بازیگر اثر گذار فعال در اجرا تبدیل شده است.

توجه به افکت اگرچه بسیار ساده و در حد بضاعت گروه اجرایی است اما می تواند برای تماشاگری که نخستین بار به دیدن یک رادیو تئاتر می آید جذابیت های ویژه خودش را به همراه داشته باشد و البته استفاده از موسیقی ای که می توانست زیباتر و تاثیر گذار ساخته یا انتخاب شود که بتواند برای پیشبرد داستان و کلیت اثر مفید واقع شود که چنین اتفاقی رخ نداده و اندکی شتابزدگی در ساخت و انتخاب موسیقی متن به چشم می خورد و این مساله یکی از نکات منفی رختکن است چرا که کارگردان به واسطه حضور و تجربه اش در فضای رادیو نیک می داند که تاثیر موسیقی صحیح و بجا بر روی مخاطب تا چه اندازه می تواند به پیشبرد نظرات و اهداف یک برنامه ساز کمک کند و به هر روی این نقیصه در اجرای رادیو تئاتر رختکن وجود داشت. اما در مجموع علی جعفری توانست اجرایی آبرومند را تهیه و به مخاطب عرضه کند و امید که تجربه های بعدی رادیو تئاتری ویتحسین بر انگیز تر باشد.

نکته پایانی اینکه همواره اجرای رادیو تئاتر در چند سال اخیر صرفا و ظاهرا برای غنی تر ساختن جدول برنامه های جشنواره تئاتر فجر و تنها در روزهای برگزاری جشنواره تئاتر فجر صورت می گرفت اما ریسک و تلاش ارزنده گروه اجرایی برای اجرای عمومی رادیو تئاتر در یکی از آخرین روزهای پاییز در تماشاخانه سه نقطه تهران این امیدواری را به وجود می آورد که درروزها و ماههای آتی گروههای بیشتری از هنرمندان تئاتر برای گسترش این گونه نمایشی و آشنایی بیشتر عموم مخاطبان با این رسانه نوین پیشقدم شوند و البته مدیران و سیاستگذاران تئاتر کشور نیز گوشه چشمی از سر لطف به رادیو تئاتر و اجرای عمومی نمایش های اینچنینی در تمام طول سال داشته باشند.

مصطفی محمودی

عضو کانون جهانی منتقدان تئاتر و مدرس دانشگاه

پ. ن:

*: «رادیو تئاتر» همان اجرای نمایش رادیویی است، به صورت زنده، روی صحنه و در مقابل دید تماشاگر. تماشاگر، هنرمندان نمایش را روی صحنه می‌بیند، اما پشت میکروفن. به عبارت دیگر رادیوتئاتر نه نمایش رادیویی صرف است و نه نمایش صحنه‌ای صرف. بلکه تلفیقی از این دو است. بنابراین می‌توان گفت که هر دوی آنهاست و هیچکدام آنها هم نیست. برای همین است که اهالی تئاتر و هنرمندان رادیو از ابن مدیوم نوظهور به عنوان رسانه‌ای جدید نام می‌برند.

(1) علی مشهدی؛مقاله نظریه ذهن: رویکردی جدید به روانشناسی تحولی