در فقدان پدر علم حقوق ایران
11 شهریور مقارن با سالگرد در گذشت دکتر ناصر کاتوزیان و 13 شهریور زمان تشییع و بدرقه پیکر ایشان می باشد. پروفسور امیرناصر کاتوزیان، ملقب به "پدر علم حقوق ایران" و متولد 1310 هجری شمسی در
تهران است. نام اصلی خانوادگی آن ها تهرانی بوده که در زمان رضا شاه وقتى
مجبور به دریافت شناسنامه مى شوند به دلیل علاقه به زبان اصیل پارسى، لغت "کاتوزیان"
را از شاهنامه براى نام خانوادگى خویش اقتباس مى کنند که به معنای
"پارسایان" است .
دکتر ناصر کاتوزیان از دوران کودکی خود چنین می گوید: دوم اردیبهشت ماه در تهران به دنیا آمدم. محله زندگی ما خیابان ری، کوچه دردار بود. در خانه ای متولد شدم که متاسفانه، آن را خراب کرده اند.کودکی من نیز تقریبا مثل کودکی دیگران گذشت برای تحصیل به دبستان اقبال میرفتم انتهای خیابان آبشار در محله دروازه دولاب (این دبستان هنوز هم بر جای خودش باقی است).
اگر بخواهم خاطره ای از آن ایام ذکر کنم باید بگویم که در محله ما جوان ها دوست داشتند هرچه بیشتر ابراز قدرت نمایند و حریف بطلبند و غالبا با همدیگر دعوا میکردند و قهرا من هم از کتک خوردنها بی نصیب نمی ماندم! جو و فضای غالب این محیط موجب شد که من در یکی از تابستانها با سماجت تمام به ورزش بپردازم. این روحیه ورزشکاری، هنوز هم در من باقی مانده است.
به مرور این فکر به ذهنم چیره شد که اگر بخواهم سالم زندگی کنم باید "قوی” باشم. استادم، مرحوم سنگلجی، میگفت: برای انسان یک سانتی متر شاخ بهتر از سه متر دم است! و من در طول زندگی این گفته طنز مرحوم سنگلجی را کاملا احساس کردم و به این نتیجه رسیدم که آدمیزاد در هر محیطی که زندگی میکند باید قوی باشد، حالا اگر در محیط دانشمندان قرار گرفت باید سلطه خودش را از نظر عقلی و علمی ثابت نماید و اگر در محیط اشخاصی که اهل دعوا و نزاع هستند قرار بگیرد باید بتواند خود را در آن جمع حفظ کند.غریزه صیانت نفس چیزی است که هرگز نمیتوان آن را انکار کرد.
وی پس از به پایان رساندن تحصیلات متوسطه در دبیرستان
علمیه وارد دانشگاه تهران شد و به تحصیل در رشته ی حقوق ودر این رشته موفق به کسب
مدال درجه یک علمى این رشته گشت. پس از
اتمام دوران دانشکده حقوق در مقطع لیسانس از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۵ در دادگسترى روزگار
مى گذراند و مشاغل مختلفى را تجربه کرد تا
جایى که حتى به ریاست دادگاه اراک و مستشار دادگاه استان و معاون ادارى و حقوقى هم
رسید، اما داشتن روحیه تحقیق و پژوهش از یک طرف و عشق و علاقه او به تدریس و
همچنین مخالف خوانى هایش با دستگاه حاکم از طرف دیگر، سبب شد تا کنج خلوت تحقیق و
تفحص را به دنیاى پراضطراب و جنجال دادگسترى ترجیح دهد و به دنیاى علم و آرامش نقل
مکان کند.
در سال 1339 به کسب مقام دکتری حقوق نائل گشت. عنوان رساله ی دکتری ایشان "وصیت" نام داشت.
حاصل ازدواج ایشان دو فرزند پسر است که یکی از آنها دکترای روانشناسی بالینی دارد و در حال حاضر مقیم آمریکا است و دیگری مهندس الکترونیک است و در همان دیار زندگی می کند.
ناصر کاتوزیان پس از انقلاب فرهنگی 11سال از استادی دانشگاه تهران برکنار شد تا اینکه مجدداً از وی دعوت به عمل آمد.
ایشان معتقد بود:" انسان اندیشمند در برابر این پرسش که از کجا آمده و به کجا میرود و قانون حرکت او چیست، درمانده. در جستجوی وطن مالوف به هر تلاش دست میزند و کمتر به معلوم میرسد. جهان مادی را مسخر کرده است و بر بام آسمان نشسته، ولی راز آفرینش را دور از دسترس خود میبیند و هر زمان که پا از دایره محسوس بیرون مینهد، عقل را ناتوان و پای استدلال را چوبین مییابد. فلسفه تاریخ نیز با همه گیرایی راه به جایی نبرد، و جز مشتی فرض و ظن و قرینه ارمغانی نیاورد. خردگرایان گره ای نگشودند و آخرین دیالکتیک این شد که هستی همچنان که از مطلق آغاز شده به مطلق نیز میرسد، و در دایره ای سر به مهر در حرکت است. نومیدی از علم، انسان را به عرفان کشاند، به این سودا که در آینه صافی دل حقیقت را ببیند."
وی در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ نشان درجه یک فرهنگ و هنر و دانش را ازسید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت ایران دریافت کرد.
دکتر امیر ناصر کاتوزیان در سن 83 سالگی به علت ایست قلبی
دار فانی را وداع گفت. مراسم تشییع پیکر وی در روز 13 شهریور 1393 با حضور اساتید،
دانشگاهیان، حقوقدانان، وکلای دادگستری و حضور بسیار کمرنگ مسئولان علمی و فرهنگی
کشور در مقابل دانشکده حقوق دانشگاه تهران با وجود جمعیت زیاد و گرمای فراوان برگزار گردید
!
رییس‌جمهوری، دکتر روحانی در پیامی درگذشت دکتر امیرناصر کاتوزیان از
حقوقدانان برجسته ایرانی را تسلیت گفت و فقدان استاد کاتوزیان را ضایعه
بزرگ برای جامعه حقوقدانان دانست.
دکتر ناصر کاتوزیان یکی از نویسندگان اصلی پیش نویس اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بود. ایشان حدود43 جلد اثر تألیفى و تحقیقى دارد که برخى از آنها به ۹۰۰صفحه مى رسد مهمترین آنها عبارتند از:
1 ـ عدالت قضایى (۲جلد) که مجموعه آرایى است که او در دوران قضاوتش جمع آورى کرده.
2 ـ گامى بسوى عدالت (۲جلد) توصیفى از زندگى خود استاد است که تمام زندگى اش را گامى به سوى عدالت مى داند. این ۲کتاب شامل بیش از ۴۰مقاله اى است که او در مورد حقوق اساسى نوشته است.
3 ـ مقدمه علم حقوق که هنوز در دانشگاههاى مختلف تدریس مى شود و بیش از چهل بار تجدید چاپ شده است.
4 ـ فلسفه حقوق (۳جلد) گل سرسبد کتابهاى دکتر کاتوزیان. او این ۳جلد کتاب را بیش از همه آثارش دوست دارد.
5 ـ حقوق مدنى: دکتر کاتوزیان بیش از ۲۰جلد کتاب درباب موارد مختلف حقوق مدنى از جمله خانواده، تعهدات، قراردادها، مسؤولیت هاى مدنى، ارث و وصیت و… نوشته است.
6 ـ نظریه عمومى حقوق
7 ـ کلیات حقوق
8 ـ آزادى اندیشه و بیان: دکتر کاتوزیان این کتاب را به سفارش سازمان ملل متحد در مورد آزادى اندیشه و بیان در ایرانانجام داده است. درتدوین اولین قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران نیز نفش داشته است.
به راستی که استاد کاتوزیان از بزرگمردان روزگار بود. او که به سبب دانش بسیارش، قلم سحرانگیزش، نثر دل انگیزش و احاطه بی بدیلش بر دانش حقوق، به حق به عنوان «پدر علم حقوق ایران» اشتهار یافت. افزون بر این آنچه آن استاد فرزانه را به الگویی کم مانند مبدّل ساخته بود، عدالت و عدالت طلبی، آرامش تحسین برانگیز، چهره مهربان و دوست داشتنی، دلبستگی به بالندگی و اعتلای کشور، عشق سرشار به آموزش و پرورش جوانان وطن، آزادگی و آزاد اندیشی، و تلاش خستگی ناپذیری بود که از سویدای دلش برخاسته بود. آن گونه که مصداق راستین این سخن شد:
اهل کام و ناز را در کوی رندی راه نیست
رهروی باید جهان سوزی نه خامی بی غمی