پدران اصول گرا و پسران اصول ستیز

ادبیات روسیه در قرن نوزدهم دورۀ درخشانی دارد که از آن به دورۀ طلایی یا عصر زرین یاد می کنند. پوشکین شاعر بزرگ این دوران و گوگول، داستایفسکی، تورگینیف، تولستوی، و چخوف نویسندگان بزرگ آن هستند. عصر زرین حدود 90 سال طول کشید اما به قدر صدها سال ایده و اثر بزرگ ادبی برای ادبیات جهان بر جای گذاشت. ایوان تورگینیف در این عصر زندگی می کرد و رفاقتی هم با تولستوی و داستایفسکی داشت. پدر او افسر بازنشسته و قوی هیکل بود که با همسر و فرزندانش مهربان نبود. کودکی ایوان در روستا گذشت و اثر روستا و طبیعت آرام و مه آلود آن برای همیشه در او ماند. پدر و مادر مقتدر و نامهربان و محیط روستا سرچشمه ای برای آفرینش داستان های او شد که بسیاری از آن ها در محیط روستا می گذرند.

تورگینیف در دانشگاه های مسکو و پترزبورگ تحصیل کرد و سپس به آلمان و فرانسه رفت. او با گوستاو فلوبر، زولا و دوموپاسان (نویسندگان فرانسوی) دوستی و رفاقتی پیدا کرد که از دوستی او با تولستوی و داستایفسکی پایدارتر بود. علاقه تورگینیف به هگل، گوته و بعدها شوپنهاور و به طور کلی فلسفه و ادبیات اروپای غربی موجب شد که طرفدار اصلاحات در ادبیات روسیه شود. البته اصلاحات مد نظر او با انقلاب مورد نظر تولستوی که بعدها ماکسیم گورکی نویسنده روسی آن را با نام رئالیسم سوسیالیستی به انجام رساند متفاوت بود. تورگینیف طرفدار عقاید و افکار معتدل و مخالف جدی هر نوع انقلابی بود. شاید به همین سبب است که آثار او به اندازۀ دیگر نویسندگان دورۀ طلایی ادبیات روسیه در ایران ترجمه نشده اند و شهرت کمتری دارد. به هر حال تورگینیف با تولستوی و داستایفسکی اختلاف نظر پیدا کرد و مشهور است که تولستوی به خاطر همین اختلاف نظر یکبار تورگینیف را به دوئل دعوت کرده است. البته تورگینیفِ معتدل هرگز به این پیشنهاد پاسخ نداده است.

درباره تورگینیف شایعه جالب و خبر زردی در کتاب رکوردهای گینس ذکر شده است که مغز تورگینیف با وزنی بیشتر از 2 کیلوگرم یکی از سنگین ترین مغزهای جهان بوده است. البته در پایگاه های اینترنتی و کتاب گینس منبعی برای این خبر ذکر نشده است و مشخص نیست که چه کسی مغز او را در ترازو گذاشته است. وقتی تورگینیف درگذشت با احترام به پترزبورگ آورده شد و تشییع جنازه او به گواهی تاریخ از باشکوه ترین تشییع جنازه های تاریخ روسیه بوده است.

برخی از آثار تورگینیف از جمله «پدران و پسران» و «در آستانه فردا» در لیست های مختلف(از جمله لیست روزنامه گاردین) کتاب هایی که هر کس باید پیش از مرگ بخواند توصیف شده اند. این آثار به علت روحیه متعادل و حقیقت بین او (به خلاف معاصران پرشور و انقلابی اش) و قوت جنبه های ادبی و داستانی در اروپا طرفداران بسیاری دارند و بیش و پیش از آثار تولستوی و داستایفسکی به زبان های آلمانی و فرانسوی ترجمه شدند.
رمان پدران و پسران که از جمله شاهکار های تورگینیف به شمار می آید در ضمنِ یک داستان طبیعی، ساده و قوی جدال بین دو نسل پیر و جوان را بیان می کند. جدل و کشمکشی که هنوز و همیشه جریان دارد. شخصِ تورگینیف نه از پدران و نه از پسران است و همین جایگاه ممتاز او را نسبت به نویسندگان دوره طلایی پیشرو و متفاوت و مدرن جلوه می دهد.
او در روز پس از مرگ در حالی که با اثری (که ناتمام ماند) کلنجار می رفت برای فلوبر نوشت : «برخی روزها احساس می کنم که باری خرد کننده بر دوش دارم؛ احساس می کنم که دیگر در تنم توانی نمانده است. حالِ اسب چاپار را دارم، اسبی که خسته و کوفته است اما از جسارت و پردلی آکنده است»

پیشنهاد مطالعه:
پدران و پسران، تورگینیف، ترجمه از روسی مهری آهی، انتشارات ناهید با همکاری انتشارات علمی و فرهنگی.
در آستانه فردا، تورگینیف، ترجمه محمد هادی شفیعیها، نشر ماهی.
عاشقانه های تورگینیف برگزین هشت داستان کوتاه، ترجمه بابک شهاب، نشر لاهیتا.