معرفی اخلاق و عرفان صحیح در یک کتاب

مجموعه ۳ جلدی «نکته ها از گفته ها» با استخراج از سخنرانی های استاد فاطمی نیا تهیه و تدوین شده است که با مطالعه آن می توان اخلاق و عرفان صحیح مدنظر قرآن، ائمه اطهار و علمای عرفان اسلامی را شناخت.

به گزارش مهر، طبق نظر عرفای بزرگ اسلامی، راه های رسیدن به خدا و سلوک الی الله، به تعداد انفاس یا انسان هایی است که خلق شده اند. شاید این جمله مهم در قواعد سلوک، به دلیل تکرار زیاد در جامعه، خاصیت خود را بین مردم از دست داده باشد و عمق معنی و مفهوم آن چندان مشخص نباشد.

در یک مثال ساده که از میان سخنان استاد فاطمی نیا استخراج کرده ایم، می توان این جمله را تفسیر کرد. و آن مثال، این است که ۲ فرد با ۲ مبدا میل و عمل کاملا متضاد به بهشت خواهند رفت. شاید از نظر عقلی و منطقی، چنین حالتی که ۲ عمل متضاد باعث بهشت رفتن انسان ها شوند، مردود باشد اما قواعد عرفان و جایی که پای لطف خداوندی باز باشد، ناممکن ها، ممکن خواهد شد. توضیح آن که، یک فرد بیرون از یک مسافرخانه، میخی را به زمین می کوبد تا مردم اسب و قاطر خود را هنگام استراحت به آن ببندند. اما فرد دیگری همان میخ را از زمین می کشد تا پای مردم به آن نگیرد و زخمی نشوند! و هر دو به خاطر کار خیری که می کنند، به بهشت خواهند رفت، در حالی که ۲ عمل کاملا متضاد هم را انجام داده اند.

در همه ایام سال، می توان مطالبی از این دست را در کتاب های مختلفی که از عرفای بزرگ به جا مانده، پیدا کرد؛ کتاب هایی که از سخنان و سلوک عرفایی چون سید علی قاضی طباطبایی، آقامیرزا جواد ملکی تبریزی، علامه طباطبایی یا علمای متاخری چون آیت الله بهجت و ... به جا مانده است. اما ایامی در سال هستند که برای درک مفاهیم و معانی سلوک، بکر و مناسب تر هستند. یکی از این ایام، ماه رجب است که به ماه شعبان و در نهایت ماه رمضان ختم می شود. در ماه رجب نیز ۳ روز به نام ایام البیض یا همان روزهای اعتکاف وجود دارد که جمعی از علاقه مندان به مراقبه و تمرکز بر معنانی عمیق اسلامی و عرفانی، در مساجد متعکف می شوند. جالب است که بیشتر جمعیت معتکفین را نیز جوانان (به گواهی نویسنده این مطلب) تشکیل می دهند. چراکه جوانان دغدغه های ذهنی جدی درباره دین و اعتقادات داشته و در رسیدن به پاسخ سوالاتشان، جدی و مصمم تر از جماعت سن و سال دار هستند.

با این مقدمه، یک مجموعه ۳ جلدی را معرفی خواهیم کرد که هم برای معتکفین در مساجد بسیار مفید است و هم برای دیگرانی که به اعتکاف نرفته اند. نکته ای که این مجموعه ۳ جلدی دارد، کاربردی بودن آن است. یعنی به طور جدی، مسائل و مشکلات اخلاقی جامعه در آن ریشه یابی شده اند. البته هدف از انتشار این کتاب ها، این موضوع نبوده بلکه با توضیح دستورهای عرفان اسلامی و مراقبه، و در واقع با بیان اصل مفاهیم ناب، ناخالصی ها مانند روغنِ روی آب، خود را نشان می دهند.

بیان یک نکته نیز برای جوانان و علاقه مندان ضروری است که از لفظ عرفان فراری نباشند و اصطلاحا نرمند! چون عرفان نیز مانند هر مفهوم دیگر، مدل اصلی و مدل جعلی و بدلی دارد. یعنی در مقابل عرفان کاذب، عرفانی وجود دارد که اصیل است و در واقع عرفان، چیزی جدا از راه سلوکی که انسان را به خدا می رساند، نیست. بنابراین با معرفی مجموعه ۳ جلدی مذکور، قصد داریم راهی را که علما و عرفای بزرگی چون آیت الله بهجت، آیت الله بهاالدینی، سید علی قاضی، شیخ بهایی، علامه امینی و در سطح گسترده تر، امیرالمومنین علی(ع) و امامان دیگر طی کرده اند، معرفی کنیم.

«نکته ها از گفته ها» یک مجموعه ۳ جلدی از گزیده سخنرانی های استاد سید عبدالله فاطمی نیاست. استاد فاطمی نیا، به واسطه حضور در برخی برنامه های تلویزیونی و منابر مختلف در استان ها، برای مردم کشور شناخته شده هستند و ویژگی سخنان ایشان در این است که مفاهیم سخت و پیچیده عرفانی را با زبان قابل درک برای عموم مردم طرح می کنند. البته دغدغه همیشگی ایشان دوری و پرهیز از عوام گرایی یا به تعبیر خودشان عوام بازی است. به عنوان مثال، ایشان وسواس بر سر این که «فلان دعا را چند بار بخوانم یا کجا بخوانم؟» از عوام بازی های متداول امروزی می دانند. البته دعاها و اذکاری هستند که خواندنشان باید با رعایت مسائلی همراه باشد اما حرف کلی استاد این است که مطلب اصلی که همان خلوص قلب و نیت پاک باشد، در این گونه مواقع رها می شود و فرد به دنبال کمیت و چندبار خواندن دعاست نه کیفیت و میزان خلوص آن. شاید طرح مساله خلوص، نیز دیگر تکراری و کلیشه ای شده باشد، اما مخاطب کتاب های «نکته ها از گفته ها» می تواند مطمئن باشد که می تواند سرچشمه اشکالات خود را در این کتاب و از میان سخنان استاد فاطمی نیا پیدا کند.

بنابراین مطالب و تعالیم کتاب «نکته ها از گفته ها» نه سطح پایین هستند و نه چندان دست نیافتنی که جوان و علاقه مند به سلوک به ورطه ناامیدی بیافتد. نمونه بارز و همیشگی سخنان استاد فاطمی نیا که در شرح خطبه های نهج البلاغه و بیان خاطرات از علما و عرفا بیان می شود، تاکید ایشان بر کنترل غضب است. استاد فاطمی نیا، بارها و بارها در منبرهای خود، به این مساله اشاره می کند که سلوک، حتما خواندن نماز مستحبی و نافله نیست. بلکه برای هرکس، سلوک مشخصی وجود دارد. ممکن است سلوک شما این باشد که با خواهر کوچکتر خود آشتی کنید و تکبر خود را کنار بگذارید که من از او بزرگترم! یا سلوک جوانی که مرتب به هیئت و جلسات مذهبی می رود اما در راه خدا ترقی نمی کند، این باشد که در خانه به مادر خود غضب نکند و تندی های اخلاقش را بگیرد! یکی از سخنانی که استاد فاطمی نیا مرتب در سخنرانی خود به آن اشاره می کنند، تاکید بر کنترل غضب و پرخاش نکردن است. ایشان به نقل از آیت الله سید رضا بهاالدینی (استادشان) می گفتند که پرخاش برکت را از زندگی می بَرد. یا خطاب به زن و شوهرهای حاضر و غایب در مجالس سخنرانی شان می گویند: «خانم، آقا! ببینم می توانی غضبت را کنترل کنی؟»

به نظر می رسد، به جای معرفی و توصیف مطالب کتاب، بهتر باشد چند نمونه از بریده سخنرانی های استاد فاطمی نیا را که در این مجموعه درج شده، بیاوریم تا خود اثر، خود را بهتر معرفی کند. اما در یک معرفی اجمالی، باید اشاره کنیم که این مجموعه، محصول بخش فرهنگی مسجد و حسینیه الزهرا(س) در مشهد است. این مجموعه برای اولین بار در سال ۸۶ به چاپ رسید و استقبال از آن در تهران و شهرستان ها باعث شد تا در سال ۹۱ با تیراژ ۳ هزارتایی، به چاپ پنجم برسد.

دفتر اول «نکته ها از گفته ها» شامل ۱۴۸ نکته، دفتر دوم شامل ۵۰ نکته و دفتر سوم نیز شامل ۴۷ نکته عرفانی و اخلاقی استخراج شده از سخنان استاد فاطمی نیاست. این نکات از سخنرانی های ایشان که در حسینیه الزهرا(س) شهر مشهد و اکثرا در حضور آیت الله العظمی بهجت ایراد شده، استخراج شده اند.