سرپرست هیأت باستان شناسی ارگ تون شهر فردوس گفت: کشفیات جدید، نشان از مرکزیت این شهر در تولیدات صنعتی منطقه جنوب خراسان در عهد باستان دارد.
به گزارش روز شنبه گروه فرهنگی ایرنا از پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری،
محمد اسماعیل اسماعیلی جلودار اظهار کرد: فصل اول کاوش لایه نگاری در ارگ
«تون» شهر فردوس با هدف شناخت توالی فرهنگی آن با کاوش در دو گمانه 10 در
10 متری در شمال و جنوب آن به پایان رسید.
او کشف آثار دوران تاریخی و
صدر اسلام در ارگ قدیم تون شهر فردوس را بخشی از نتایج به دست آمده در
پژوهش مشترک کاوش باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی و
دانشگاه تهران اعلام کرد که با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و
گردشگری انجام شده است.
به گفته این باستان شناس، در این کاوش که با
همکاری گروه باستان شناسی دانشگاه تهران انجام شد آثاری از دوران تاریخی
ساسانی، احتمالا سلوکی و دوران اسلامی به دست آمد.
**شناسایی دو دوره فرهنگی تاریخی
اسماعیلی
گفت: مطالعات اولیه انجام شده در این کاوش منجر به شناسایی دو دوره فرهنگی
تاریخی و اسلامی شامل آثار معماری (کف استقراری و احتمالا کوره یا تنور) و
در کنار آن یافته های ارزشمندی از گونه های سفالین قرون اولیه اسلامی و
احتمالا دوره ساسانی شد.
او افزود: سفال های اسلامی به دست آمده شامل
سفال با لعاب تک رنگ، سفال های گونه نیشابور به ویژه گونه کتیبه دار آن،
سفال با لعاب ارغوانی که برخی باستان شناسان آن را گونه بامیان نام نهاده
اند- اما فروانی آن در فرهنگ منطقه خراسان به گونه ای است که به نظر مرکزیت
این گونه در حوزه خراسان ایران بیشتر است تا در افغانستان- سفال های منقوش
و سفال با تزیین قالبی نوع سلجوقی و به میزان کمتری سفال دوره ایلخانی،
تیموری و صفوی است.
این باستان شناس با اشاره به از بین رفتن سطح اصلی
ارگ در برنامه توسعه شهری به ویژه بعد از زلزله گفت: در این پژوهش آثار
برجا از نهشته های قرون میانی به دست نیامد اما نتایج بررسی سطحی انجام
شده، نشان از استفاده از ارگ حداقل تا پایان دوره صفوی و به احتمالی قاجار
دارد، امری که در متون نوشتاری به آن به صورت کامل اشاره شده است.
وی
یافتن آثار سفالین مربوط به دوره ساسانی در این کاوش و نیز تک یافته سلوکی
به دست آمده را نشان از وجود استقراری قدیمی تر از دوران اسلامی در فردوس
یا تون دانست که نتایج تکمیلی آن پس از تکمیل مطالعات به صورت مقاله و کتاب
در اختیار محققان قرار خواهد گرفت.
سرپرست هیأت باستان شناسی ارگ تون
افزود: در پایان کاوش، برای حفاظت از آثار معماری کشف شده، با هماهنگی
باستان شناسان کاوشگر و کارشناسان مرمت و احیای پایگاه شهر تاریخی تون،
پوشش کاهگل اجرا شد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: کشف
قطعاتی از ظروف شیشه ای و سنگی و سرباره های صنعتی به ویژه کوره سفالی
شناسایی شده در حاشیه شهر تاریخی تون، نشان از مرکزیت این شهر در تولیدات
صنعتی منطقه جنوب خراسان دارد که تکمیل مطالعات باستان شناسی در آن ضروری
است.
این باستان شناس، شرق ایران، به ویژه خراسان جنوبی را منطقه فرهنگی
کمتر شناخته شده اما مهم در باستان شناسی کشور برشمرد و با ارزشمند خواندن
توجه به این حوزه فرهنگی توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و
گردشگری خراسان جنوبی، ضرورت تداوم مطالعات توسط گروه های باستان شناسی را
اقدامی ضروری در شناخت فرهنگ بومی منطقه دانست که باعث پیشگیری از نامگذاری
واژگان جعلی برای فرهنگ های آن توسط باستان شناسان خارجی فعال در کشورهای
همجوار می شود.
**گردشگری با محوریت باستان شناسی
اسماعیلی با
اشاره به پتانسیل گردشگری با محوریت باستان شناسی این شهر، تنها مزیت شهر
فردوس یا تون را آثار تاریخی آن اعلام کرد که در صورت ساماندهی و مطالعات
پژوهشی، بستر لازم برای تبدیل شدن این شهر به یکی از بزرگترین قطب های
گردشگری کشور نظیر بندر سیراف، شهر همدان و نیشابور فراهم خواهد شد.
او
گردشگری را از جمله صنایع زودبازده برای منطقه دانست که مزیت نسبی آن با
توجه به پتانسیل ضعیف تر کشاورزی و صنعتی و کمبود آب در منطقه مشهود بوده و
باید نسبت به آن توجه ویژه داشت.
این باستان شناس، تخریب ارگ قدیم تون و
ساخت گاراژ و کارخانجات کوچک در محدوده ارگ که پس از زلزله مهیب این شهر
در سال 1347 رخ داده را مهمترین مانع کاوش دانست و تصریح کرد: در صورت احیا
و تملک نشدن، اندک فضاهای باقی مانده از ارگ که شامل بخش هایی از خندق،
بارو و برج آن می شود نیز از بین رفته و مدفون خواهد شد.
او یکی از
جاذبه های قابل برنامه ریزی برای شهر تون را کاوش و پی گردی برج و باروی
تون دانست و گفت: پیش از این باستان شناسانی از استان خراسان در این شهر به
صورت محدود کاوش داشته اند که از جمله آنها می توان به کاوش های طغرایی و
همکارانش اشاره کرد.
شهر تون که در دوره پهلوی اول به فردوس تغییر نام
داده است، از جمله شهرهای مهم صدر اسلامی و به احتمالی دوران تاریخی است که
در متون نوشتاری به آن توجه ویژه ای شده و بسیاری اندیشمندان از جمله
ناصرخسرو از این شهر بازدید داشته اند. به نظر اولین بار نام شهر در کتاب
اشکال العالم آورده شده و مقدسی اولین اشاره مستقیم به این شهر کرده و از
دژ، مسجد جامع و کاریز آن یاد کرده است.
تون نخستین شهر پس از عبور از
کرمان و یزد و اصفهان به جنوب خراسان و شاهراه موسوم به ابریشم و راه
خراسان بزرگ است که جنوب و فلات مرکزی ایران تنها از طریق آن به سبزوار،
نیشابور، گناباد، مشهد و سایر شهرهای ماوراء النهر و افغانستان و در ادامه
آسیای میانه و کشور چین متصل می شود.
این منطقه که در متون نوشتاری جزء
ولایت قهستان است در واقع یکی از سه حاکم نشین مهم جنوب خراسان در کنار
قاین و طبس است، از این رو، اشارات فراوانی در نوشته های صدر اسلام به تون
شده است.
وجود قنات بلده به عنوان شاهکاری بی بدیل از فناوری استحصال آب
و انتقال آن به فردوس به طول حداقل 35 کیلومتر که در فهرست میراث جهانی
یونسکو ثبت شده است در کنار بناهای برجای مانده از صدر اسلام همچون مسجد
کوشک، مسجد جامع فردوس (تون)، مدرسه علیا، حمام ها و آب انبارها به همراه
پایاب قنات های آن، این شهر را در شمار بهترین شهرهای ایران از جنبه جاذبه
های تاریخی قرار داده است که امروزه زائران امام رضا (ع) در مسیر کویر از
آنجا عبور کرده و از آثار آن بازدید می کنند.