کتاب دوست همیشگی ماست؛ دوستی با ارزش که برای نگهداری و مراقبت از آن راه‌های متفاوتی وجود دارد.
کتاب، یار و دوستی همیشگی است که می‌تواند سالیان دراز در کنار آدمی بماند و به جرأت می‌توان گفت که این دوست قدرتمند تنها رفیقی است که به انسان آسیبی نمی‌رساند و با خیال راحت می‌توان در کنارش روزگار گذراند.
اما خب برای حمایت و محافظت از چنین دوستی قطعاً سفارش هایی شده است و روش‌های خاصی وجود دارد.
در این راستا باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد تا شما را با روش‌های مراقبت و نگهداری از کتاب آشنا نماید، پس اگر کتابخوان هستید، این مطلب را از دست ندهید.
زمانی برای کتابخوانی
حال که نوبت به خواندن کتاب رسیده است، تذکر یکی دو نکته نیز لازم می‌آید. در شرایط ایده آل، کتاب را باید در یک محیط تمیز، با روشنایی کافی، پشت میز یا روی یک صندلی راحت خواند. از خواندن کتاب در حمام، لب دریا و کنار استخر جداً اجتناب کنید.
سعی کنید که در حین مطالعه، نخورید و نیاشامید. شاید بتوانید دقت کنید که قطره‌ای چای یا کمی سس روی کتاب ریخته نشود، ولی دستان شما به آن اندازه چرب و آلوده خواهد شد که کتاب را ملکوک کند.
البته می‌توانید این توصیه‌ها را نیز نادیده بگیرید. کیست که از یک فنجان قهوه داغ، در یک عصر زمستانی و کتاب جذابی از دیک فرانسیس لذت نبرَد؟ با این حال باید که از عواقب آن باخبر باشید.
در افسانه‌ها آمده است که روزی، سیریل کانالی، منتقد معروف انگلیسی، برای نشانه گذاری در کتابی که می‌خواند از یک ورق چربی خوک (بیکن) استفاده کرد! این روش خوبی نیست، ولی لااقل این حسن را دارد که بحث نشانه گذاری را پیش می‌کشد.
روش‌های مراقبت و نگهداری از کتاب
۱- دست زدن به کتاب و حمل آن به صورت صحیح و بهداشتی کمک می‌کند که میزان سایش، پاره شدن و لکه‌های دائمی کتاب‌ها به حداقل برسد. قبل از دست زدن به کتاب دست‌های خود را بشویید و از قرار دادن هر گونه غذا و مایعات در کنار کتاب‌ها خود داری کنید.
از ورق زدن کتاب با انگشتی که با آب دهان خیس کرده‌اید، اجتناب کرده و به جای آن از یک اسفنج مرطوب استفاده نمایید. اگر می‌خواهید یک کتاب کمیاب، قدیمی و یا شکننده را بخوانید بهتر است از دستکش‌های پنبه‌ای استفاده نمایید.
۲- از نشانه گذار‌های کتاب (بوک مارک) بزرگ و ضخیم استفاده نکنید. نشانه گذار‌های بزرگ می‌توانند اتصال و یا چسب بین صفحات را از بین ببرند، روی صفحات جا بگذارند و آن را دندانه‌ای کنند.
نشانه گذار‌های بزرگ را از داخل کتاب بردارید تا احتمال پاره شدن، خرد شدن و یا آسیب دیدن صفحات کتاب در هنگام خواندن کاهش پیدا کند.
۳- صفحات کتاب را به صورت کامل از هم باز نکنید. صفحات کتاب و جلد آن با استفاده از چسب به هم چسبیده‌اند و یا با نخ به هم دوخته شده‌اند. هر چه کتاب را بیشتر باز کنید باعث می‌شود که فشار بیشتری روی شیرازه و اتصالات صفحات آن وارد شود.
هنگام باز کردن کتاب‌های نو احتیاط کنید، زیرا اغلب آن‌ها دارای شیرازه‌های سفتی و مستعد ترک خوردن هستند.
۴- کتاب را با دقت ورق بزنید. با گذشت زمان صفحات کتاب به طور طبیعی تحلیل می‌رود و اغلب نازک و شکننده می‌شود. با احتیاط کتاب را ورق بزنید تا از پاره شدن ناخواسته صفحات، چروک شدن، خراب شدن و یا شکستن شیرازه آن جلوگیری کنید.
۵- سعی کنید برای خواندن کتاب از دو دست استفاده کنید. با استفاده از دو دست برای کتاب خواندن مطمئن می‌شوید که جلد و صفحات کتاب تحت فشار قرار نمی‌گیرد.
اگر نگه داشتن یک کتاب با دو دست از نظر اندازه یا وزن برای شما ناخوشایند است، می‌توانید کتاب را روی یک میز قرار دهید یا آن را در دامان خود (روی پاها) بگذارید.
در حالی که کتاب می‌خوانید نباید جلد آن را خم کنید؛ زیرا ممکن است بعد به سختی بتوانید آن را به شکل اصلی خود برگردانید و باعث آسیب دیدن شیرازه کتاب می‌شود.
اگر می‌خواهید کتاب خود را کاملا نو و سالم نگه دارید و نمی‌خواهید از بین برود، بهتر است یک کپی از آن گرفته و آن را بخوانید.
۶- کتاب‌های کمیاب و یا قدیمی و شکننده خود را به یک متخصص صحافی بسپارید. اگر اولین چاپ یک کتاب کمیاب و یا یک مقاله ارزشمند را در اختیار دارید که خراب شده است؛ بهترین کار این است که تعمیر آن را به یک متخصص بسپارید.
روش صحیح مراقبت و نگهداری از کتاب در قفسه
۱- از قفسه بندی کتاب به شکل عمودی استفاده کنید. قفسه‌های کتاب‌ها نباید بیش از حد تنگ باشد و یا کتاب‌ها روی هم تکیه کنند، زیرا این می‌تواند باعث تاب برداشتن کتاب، آسیب ساختاری و ترک خوردگی روی آن شود.
هنگام قفسه بندی، کتاب‌هایی با ارتفاع و طول مشابه را در کنار یکدیگر قرار دهید تا از فشار به ستون کتاب جلوگیری شود.
قرار دادن کتاب روی سطح، یک جایگزین مناسب برای قفسه عمودی است. هنگام قفسه بندی یک کتاب به صورت افقی، مطمئن شوید که وزن زیادی روی آن قرار نمی‌گیرد.
زمانی که می‌خواهید یک کتاب را از قفسه بردارید، باید وسط شیرازه و ستون پشت کتاب را بگیرید و بیرون بیاورید، تا به بالا و پایین کتاب آسیبی نرسد.
۲- کتاب‌ها را به دور از نور مستقیم خورشید و در یک منطقه سرد نگه دارید.
کتاب‌های خود را در محیط‌هایی قرار دهید که بتوانید کیفیت کتاب را به مدت طولانی‌تری حفظ کنید. نور خورشید، گرما و رطوبت می‌تواند تاثیر منفی بر ماندگاری و کیفیت اتصال صفحات، ساختار کتاب و کیفیت صفحه‌های آن داشته باشد.
رطوبت می‌تواند باعث ایجاد کپک در کتاب شود. اگر در یک محیط بسیار مرطوب زندگی می‌کنید و کپک در آنجا رشد می‌کند، فقط کافی است کپک را با پارچه کاملا خشک پاک کنید. بعد کتاب را به مدت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه زیر نور خورشید قرار دهید. مراقب باشید که بیش از این زمان طول نکشد؛ زیرا نور خورشید می‌تواند موجب خراب شدن جلد کتاب بشود.
توجه:
اگر یک کتاب کمیاب و یا شکننده دارید که کپک زده است باید آن را به یک متخصص ترمیم کتاب بدهید تا به درستی آن را بازسازی و تمیز کند.
۳- کتاب‌های خود را به طور مرتب تمیز کنید. با این کار از سایش طبیعی، پاره شدن و کاهش کیفیت آن‌ها در طولانی مدت جلوگیری می‌کنید. گردگیری کتاب‌ها، به افزایش عمر صفحات و جلد‌های قدیمی کمک خواهد کرد.
از نگهداری کتاب‌ها در کیسه‌های پلاستیکی اجتناب کنید. کتاب‌ها باید هوا بخورند و پلاستیک می‌تواند باعث تغییر شکل و یا تاب برداشتن آن بشود. در عوض، سعی کنید کتاب را در پارچه یا یک جعبه مخصوص کتاب بسته بندی کنید.