انتشار: ۱۴:۰۷ - ۲۲ خرداد ۱۳۹۷
این روزها مخاطب تلویزیون با ژانر جدید با نام واقعیت‌نما رو به رو است که در قالب های مختلف پخش می شوند.
سید احمد عسکری دانشجوی دکترای علوم ارتباطات دانشگاه تهران در مقاله ای که در دو بخش منتشر می شود به برنامه های واقعیت نمای صداوسیما نگاهی داشته است و این برنامه ها را براساس تحلیل های نظریه پردازان حوزه رسانه و علوم ارتباطات بررسی کرده است.

متن این مقاله را در زیر می خوانید:

«مقدمه: تلویزیون واقعیت نما چیست؟

بینندگان برنامه های صداوسیما و سایر شبکه های تلویزیونی فارسی زبان با ژانر جدیدی به نام ژانر واقعیت نما یا واقع­‌نما (reality television) مواجه شده است و برنامه هایی همانند «خانه ‌ما»، «فرمانده» و «کودک شو» در این ژانر قرار می گیرند.

تلویزیون واقعیت­‌نما یکی از ژانرهای پرطرفدار تلویزیونی است که در طیفی میان مستند، سرگرمی، آموزش و درام تعریف می شود و در آن الگوی رفتاری زندگی روزمره به صورت مستندگونه به نمایش گذاشته می شود.

در این ژانر به ‌جای هنرپیشه‌های حرفه ای، افراد عادی همانند اعضای یک خانواده و یا یک گروه دوستی حضور دارند. تلویزیون واقعیت­‌نما با به کارگیری افراد معمولی به ‌جای سلبریتی‌ها، ماجراها، لحظات حساس و دراماتیک زندگی مردم عادی را به نمایش می‌گذارد و با این کار سعی در شبیه‌سازی واقعیت و باورپذیری برنامه دارند.

تلویزیون واقعیت­‌نما پیشرفتی در امتداد برنامه های دوربین مخفی و تکنولوژی دوربین مداربسته است. ایده دوربین مداربسته باعث پیدایش برنامه‌های دوربین مخفی شد و در ادامه به تلویزیون واقع‌نما یا همان «رئالیتی‌شو» رسید.

از نظر تاریخی، تلویزیون واقع نما در دهه ۱۹۶۰ معرفی شد و در دهه ۱۹۷۰ نمایش مجموعه تلویزیونی «یک خانواده آمریکایی» و نسخه بریتانیایی آن «خانواده» به عنوان نمونه ای مستندگونه از زندگی خانوادگی مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. در ایران نیز سریال «سرزمین دانایی» نخستین برنامه تلویزیونی در ژانر واقعیت ‌نما است که به کارگردانی سعید ابوطالب در شبکه تهران ساخته شد. در یکی دو سال اخیر نیز شاهد پخش تعدادی مستند مسابقه در ژانر واقعیت نما از شبکه های یک و نسیم در صداوسیما بودیم که این نوشتار در ادامه به آنها می پردازد.

قالب ژانر تلویزیون واقعیت نما

اصلی ترین قالب برنامه‌های واقعیت ‌نمای تلویزیونی عبارتند از:

قالب اطلاع رسانی: همانند برنامه های مستندگونه مربوط به راهنمایی رانندگی و پلیس نامحسوس در تلویزیون ایران که رویکردی آموزشی درباره تخلفات رانندگی و خطرات ناشی از آن دارد.

قالب واقعیت: همانند برنامه های آشپزی در تلویزیون که برشی از واقعیت های زندگی روزمره است.

قالب مسابقات استعدادیابی: همانند مسابقه «خنداننده شو» در برنامه «خندوانه» رامبد جوان و برنامه «شب کوک» در شبکه نسیم که اولی به کشف استعدادهای استندآپ کمدی و دومی به کشف استعدادهای خوانندگی می پرداخت.

سه رویکرد مطالعات فرهنگی به تلویزیون واقعیت نما

کریس روجک در کتاب مطالعات فرهنگی سه رویکرد به تلویزیون واقع نما را معرفی می کند:

رویکرد اول: تلویزیون واقعیت نما به عنوان شکلی از زندگی

تلویزیون واقع نما در این رویکرد ویلیامزی از مخاطب می خواهد یک ژانر رسانه ای را با زندگی واقعی مقایسه و رمزگشایی کند. بدین ترتیب، میان نمایش رسانه ای و تجربه واقعی زندگی نوعی رابطه است. زندگی واقعی در این ژانر رمزگذاری می شود و در یک برنامه مستندگونه به نمایش گذاشته می شود. 

تماشای بازی دیگران روی صحنه برای مخاطب از جذابیت و کشش برخوردار است. اگر زندگی را یک بازی بدانیم، مخاطب در این ژانر هم تماشاچی و هم داور است به همین دلیل است که مخاطب ضمن تماشای این گونه برنامه ها هم در نقش مخاطب و هم در نقش داور به بازیگران (شرکت کنندگان) در برنامه رأی می دهد.

اگرچه رویکرد پساآموزشی ژانر تلویزیون واقعیت نما بر این ادعا است که فقط «گوشه ای از زندگی» را بدون هیچ گونه داوری نشان می دهد اما آیا واقعا تلویزیون واقعیت نما شباهتی با واقعیت های زندگی دارد؟ در این ژانر تلویزیونی، بازیگران می دانند که در برابر میلیون ها بیننده بر پرده نمایش قرار دارند و باید به گونه ای رفتار کنند که بر گرایش رأی دهی آنها تأثیر بگذارند بنابراین باید توجه داشته باشیم که آنچه به تصویر می آید نه خود واقعیت بلکه «بازنمایی» واقعیت است که در ژانری مستندگونه به نمایش گذاشته می شود.

رویکرد دوم: رویکرد نظارتی به تلویزیون واقعیت نما 

تلویزیون واقعیت نما در این رویکرد، نسخه ای ذهنی است که تجربه مخاطب از رابطه قدرت در زندگی واقعی را نشان می دهد. این برداشت فوکویی بیش از هر چیز بر شناسایی بازی های قدرت که روی صحنه در حال اجراست مبتنی است، هر چند می تواند نشانگر کشمکش ها و برخوردهایی هم باشد که در زندگی معمولی خود با آنها روبرو می شویم. ما در جامعه ای نظارتی و تحت فرمانروایی قدرتمندان زندگی می کنیم. برنامه های تلویزیونی یک برادر بزرگ واقعی را در نظر می گیرد که کارش مراقبت، کنترل و نظارت است.

پیشنهاد سوم: رویکرد کارناوالی به تلویزیون واقعیت نما  

این رویکرد باختینی به تلویزیون واقعیت نما به دنبال گریز کامل از واقعیت است. بدین ترتیب با مشاهده بازی دیگرانی که می خواهند توجه و همدلی ما را جلب کنند، امکان فراموش کردن نگرانی ها و غم های خودمان فراهم می شود. افراد در فرهنگی که در رابطه با منابع کمیاب در موقعیتی نابرابر قرار می گیرند از راه این برنامه های واقع نما به تخلیه تنش های سرکوب شده دست می یابند.

تلویزیون واقع نما در کانون جامعه ای مک دونالدی جلوه ای از «کارناوال شادی» است. اصطلاح مک دونالدی شدن جرج ریتزر دربردارنده اصولی چون پیش بینی پذیری، محاسبه، کنترل و کارآمدی در زندگی روزمره است. باختین کارناوال شادی را به عنوان فرهنگ مقاومت، بازی و تخلیه کننده هیجانات مورد مطالعه قرار می دهد. کارناوال شادی را در آیین های ایرانی همانند مراسم چهارشنبه سوری و یا در برنامه های رسانه ای همانند طنز خنداننده شو در شبکه نسیم مشاهده می کنیم.

تحلیل برنامه­ های واقعیت نما در صداوسیمای ایران

این نوشتار، ضمن اشاره به برنامه های واقعیت نما، چهار برنامه واقعیت نمای «خانه ما، دستپخت، فرمانده۴ و ضدگلوله» را بر مبنای رویکرد سه گانه روجک به برنامه های واقعیت نما مورد تحلیل قرار می دهد که تحلیل این برنامه ها را در قسمت دوم این مقاله می خوانید.»


منبع: مهر

ارسال نظرات
نام:
ایمیل:
* نظر: