شهیدی که می تواند موسیقی ساز شود

به گزارش سرویس موسیقی تابناک فرهنگی ؛این روزها پخش و انتشار یک عکس در فضای حقیقی و مجازیِ جامعه، غوغا کرده است. شرح عکس این است: آسمان آبیِ تیره شده از ستون‌های دود سیاه که زردیِ نور خورشید در پس دودهای تیره گویی رخت عزا بر تن کرده است؛ خیمه ای سپید و خاکِ میدانِ نبرد نیز در پس‌ زمینه توجه را جلب می‌کند. در پیش‌ زمینه‌ عکس اما، در سمت راست مَرکبِ آهنی سفید رنگی است و در سمت چپ، جوانی بیست و چند ساله ایستاده که رزم‌جامه بر تن دارد اما دستانش بسته است. پشت سرِ جوانِ اسیر، شیطانی از تبار یزید و شمر ایستاده است و خنجرِ کین بر پهلوی جوانِ دست‌بسته نهاده. به جز این‌ها، دو چیز دیگر نیز به خوبی می‌توان در این عکس دید؛ دو نگاه. یکی نگاهِ سراپا غرور و شکوه و معصومیتِ اسیرِ «آزاده» و دیگری نگاهِ یک‌سر بیم و ذلتِ خنجر به دستِ «آزاد» و خدا می‌داند که فرق بین «آزاده» و «آزاد» تنها همین یک «ه» نیست؛ یک دنیا فاصله است بین «آزاده» و «آزاد»... .
نگاهِ چند وجهیِ شهید بی‌سرِ مدافع حرم، محسن حججی، این روزها دل یک کشور را به جوشش درآورده است. بسیاری از مردم در دل یا به زبان به نگاهِ فراموش ‌ناشدنیِ این فداییِ بی‌سرِ زینب کبری (سلام الله علیها) واکنش نشان داده و می‌دهند و اهل هنر نیز که بخشی از همین مردمند، اغلب در صفحه‌های مجازی خود، از «سرو شهید جوان» نوشته‌اند؛ سرو شهید جوانی که یکی از کاروانیانِ به رستگاری رسیده‌ قافله مدافعانِ حرم است؛ یکی از فداییان دخترِ بزرگوار امیرالمؤمنین و خواهر سالارِ بی سرِ‌ کربلا (علیهم‌السلام).
به مناسبت حال و هوای این روزهای کشورمان که به برکت شهادت غریبانه شهید محسن حججی، همه به دیده‌ای دیگر عظمتِ «هنر مردان خدا» را می‌نگرند، بد نیست نگاهی گذرا بیاندازیم به آهنگ‌ هایی که اهالی موسیقی ایران درباره دفاع از حریم حرم و مدافعان ساخته و منتشر کرده‌اند.

** دست خالیِ موسیقی و دریای بی کران عشق و ایثار و شهادت

موسیقی را می‌ توان به ‌طور کلی یک واکنش دانست؛ زیرا سرچشمه‌ زایشِ نغمه و نوا و آوا همانا دل و احساس هنرمند است و واکنش و تأثیرپذیریِ این دل و احساس است که ملودی را در قلبِ آهنگساز جوانه می‌زند و شعر را در ضمیرِ شاعر می‌رویاند تا از پیوندِ شعر و آهنگ، آوازِ خواننده متولد شود و همه این‌ها واکنشی است برآمده از احساس به رویدادها و پدیده‌های گوناگون.
انواع موسیقی عاشقانه، موسیقی عزا، موسیقی بزمی، موسیقی رزمی، موسیقی سیاسی و اعتراضی، موسیقی مذهبی و آیینی، موسیقی عارفانه، موسیقی اجتماعی، موسیقیِ هنجارشکن و گاه رکیک و حتی موسیقی چوپانی، همه در واکنش به محیط‌های فکری و فیزیکی و حال و هواهای گوناگون ساخته و اجرا شده است. پس اگر درباره رشادت‌ها و مظلومیت‌های مدافعان حرم نیز آثارِ موسیقایی پدید آمده، این آثار را باید واکنشِ اهلِ موسیقی به این موضوع دانست.
اما آنچه تا کنون از موسیقی ایران درباره موضوع مدافعان حرم ساخته شده و به نوا رسیده است، با توجه به توان و استعدادِ موسیقی در ایران، به هیچ روی آن چیزی نیست که درخورِ این موضوع ارزشمند بوده باشد. به بیان دیگر، با در نظر گرفتنِ شمار پُرتعدادِ هنرمندانِ موسیقی در ایران که هر لحظه هم به تعدادشان افزوده می‌شود، باید گفت که انتظار کیفی و کمّی از هنر اثرگذار موسیقی بسیار بسیار بیشتر از این تعداد آهنگی است که تاکنون برای «دفاع از حریم حرم» ساخته و منتشر شده است.
افزون بر این، نکته تفکر برانگیزِ دیگر در این باره، این است که از میان همین آثار اندکِ ساخته شده، سهم هنرمندانِ نامدار، صاحب‌ سبک یا شناخته ‌شده موسیقی ایران بسیار بسیار ناچیز است؛ به‌ طوری که بیشترِ همین آثارِ اندک را هم جوانانِ جویای نام و کم‌تر شناخته‌شده ساخته و منتشر کرده‌اند. این در حالی است که به‌ نظر نمی‌رسد کسی از هنرمندانِ ما باشد که نسبت به مسئولیتِ اجتماعیِ اهل هنر بی‌اعتقاد باشد که همین واکنش‌ها به موضوع‌ های گوناگونِ اجتماعی و سیاسی و فرهنگی که اهل هنر – و از جمله‌ی آنان، اهل موسیقی – در مصاحبه‌ها و صفحه‌های مجازی خود نسبت به اتفاق‌ های ریز و درشت نشان می‌دهند، گویای همین اعتقادِ آنان به مسئولیت اجتماعیشان است. پس ای کاش تا «در باغِ شهادت» بسته نشده، توفیق یابیم تا به هر وسیله که شده، با هنر، با ساز، با حنجره، با دوربین و یا با قلممان از دریای پر گوهر ایثار و عشق و شهادت نصیب و بهره‌ ای برای خود برداریم.

** موسیقی ایرانی و مدافعان حرم: سازهای خاموش، آوازهای خفته

همچنان‌که پیش ‌تر نیز اشاره شد، آثاری که در حوزه موسیقی ایرانی درباره موضوع « دفاع از حریم حرم» ساخته و منتشر شده، بسیار بسیار اندک و حتی انگشت شمار است.
در حوزه موسیقی ایرانی مهم‌ترین اثری که تاکنون تولید شده، آهنگی است ارکسترال به نام «مدافعان حرم» که سال گذشته با صدای خواننده نامدار موسیقی ایران، علیرضا افتخاری، اجرا شد و به گوش همگان رسید:
«خبر آمیخته با بغض گلوگیر شده است / سَر دین طعمه سرنیزه تکفیر شده است
ما قسم خورده عشقیم، به زینب سوگند / پاسبانان دمشقیم، به زینب سوگند
بذر غیرت سر خاک شهدا می‌کاریم / پاسخ شیعه همین است که صاحب داریم
بیشتر زانکه از این قوم بدی می‌جوشد / از زمین غیرت حجر بن عدی می‌جوشد
شرق در فتنه اصحاب شمال افتاده است / بر رخ غرب از این حادثه خال افتاده است
جبهه در شام و عراق از سه طرف باز کند / وای اگر دست کجی پا به نجف باز کند...»

آهنگساز این قطعه که در مایه بیات ترک و چهارگاه ساخته شده، علیرضا سپهوند است و شعر آن را نیز احمد بابایی سروده و همایون پشتدار هم تنظیم‌کننده این تصنیف بوده است.
محمد گلریز، خواننده قدیمی موسیقی ایرانی نیز از دیگر نامدارانِ این عرصه بوده که تصنیفی را برای یکی از شهیدان مدافع حرم خوانده است. وی آهنگی را برای سردار شهید سرلشکر پاسدار حاج حسین همدانی خوانده که آهنگساز آن داوود ورزیده بوده و ترانه‌اش را هم مریم برزگر سروده است.
از دیگر تلاش‌هایی که در حوزه موسیقی ایرانی صورت گرفته و به نوعی موضوع شهیدان مدافع حرم را نیز می‌تواند در بر بگیرد، ساخت نماهنگ «از خون جوانان وطن» است که محمدحسین مهدویان آن را با صدای علیرضا قربانی کارگردانی کرده است. این نماهنگ بازخوانی است از شعر و آهنگ معروف عارف قزوینی، یعنی «از خون جوانان وطن لاله دمیده» که حبیب خزایی‌فر آن را تنظیم کرده است.

** موسیقی غیرایرانی و مدافعان حرم: از حماسه تا احساس و جای خالی نامداران

بیشتر قطعه‌هایی که در حوزه موسیقی غیرایرانی برای مدافعان حرم ساخته شده، در ژانر موسیقی پاپ تولید شده است؛ اما در اینجا نیز جای خالی خوانندگان نامی و پرطرفدار بسیار به چشم می‌آید.
در میان آثار اجرا شده نیز هم آثار ارکسترالِ پاپ به چشم می‌خورد و هم کارهایی دیده و شنیده می‌شود که اساسِ تنظیمِ آنها با تعداد ساز اندک و بیشتر با تنظیم‌های الکترونیکی بوده است.
ویژگی دیگری که در بسیاری از این آثار به چشم می‌خورد، این است که ترانه قطعه‌های مختلفِ این ژانر به دو زبانِ فارسی و عربی خوانده شده که این، گویای نگاهِ درخور تحسینِ سازندگانِ این آثار است که در رساندنِ پیام اثر خویش، مخاطبانِ گسترده‌تری را در نظر داشته‌اند و از آنجایی که اغلب حرامیانِ داعش به زبان عربی صحبت می‌کنند، سازندگانِ این قطعه‌ها در بخش رجزخوانیِ آثارِ خود که به زبان عربی اجرا شده، به‌طور مستقیم دشمنِ تکفیری را خطاب قرار داده‌اند.
نکته در خور توجه دیگر درباره آثار موسیقایی تولید شده موسیقی پاپ، این است که برخی از این آثار بیشتر به بُعد احساسی - هیجانی نبرد با دشمن تأکید دارند و چه فضای آهنگ و چه حال و هوای شعر آن‌ها به‌گونه‌ ای است که کم‌تر می‌توان تبلیغ باور و گفتمان مبارزه با دشمن تکفیری را به شکل جدّی در آن‌ها شنید.
این را هم باید اشاره کرد که در برخی از این آهنگ‌ها متأسفانه به جایگاه رفیع موضوع توجه نشده و جدای از آنکه آهنگ و ملودیِ کار چندان تناسبی با روحِ موضوع ندارد، متأسفانه زبانِ ترانه نیز بسیار سطحی است و اندک تناسبی با شأن والای سوژه ندارد. به مثل در یکی از این ترانه‌ها که نام مبارک حضرت زینب کبری (سلام االله علیها) را خطاب قرار داده، می‌شنویم:
«در میارم چشمی که
نگاه چپ بِت انداخت...
هستم نوکر علیا مخدره
هستم نوکر علیا مخدره
تکفیری یادت باشه
نذار که مشتم وا شه
بد می‌بینی از حرم
یه آجر جابه‌جا شه»
به هر روی تلاشِ هنرمند برای عرض ارادت به موضوع‌های این‌چنین والا جای تقدیر دارد، اما ای کاش بکوشیم اثری را بسازیم که بتواند گوشه‌ای هرچند کوچک از مَجد و شکوه و بزرگیِ سوژه را منعکس کند و این اتفاق نمی‌افتد مگر با کوشش و وسواس بسیار، هم در ساخت آهنگ و هم در سرایش ترانه و هم در نحوه و لحن اجرا.

** آهنگ‌های حامد زمانی: سنگ تکفیر به آیینه مذهب، هیهات

اما در میان خوانندگان موسیقی غیر ایرانی، کسی که بیشترین آهنگ را با موضوع دفاع از حریم حرم اجرا کرده، حامد زمانی است. این خواننده که به خواندن ترانه‌های انقلابی، آیینی و سیاسی مشهور است، تاکنون چند قطعه نیز برای مدافعان حرم خوانده که یکی از آن‌ها ترانه «سپر» است. اثری که زمانی خود آهنگش را ساخته و بخشی از آن را نیز به زبان عربی خوانده است. شعرِ قطعه «سپر» از احمد بابایی است و تنظیمش هم بر عهده امیر جمال‌ فرد بوده است. در بخشی از این ترانه آمده است:
می‌زند قهقهه القارعه بر خامیشان
خون دین می‌چکد از دولت اسلامیشان
رگ بیداری ما شد شریانی که زدند
بشنوید بر دهل جنگ جهانی که زدند
سنگ تکفیر به آیینه مذهب، هیهات
ذوالفقار علی و رحم به مَرحَب، هیهات
دست خولی طرف معجر زینب، هیهات
ما نمک‌خورده‌ی عشقیم، به زینب سوگند
پاسبانان دمشقیم، به زینب سوگند...
پایتان گر طرف کرب و بلا باز شود
آخرین جنگ جهانی حق آغاز شود...
قطعه «جهاد» دیگر قطعه‌ای است که حامد زمانی با موضوع دفاع از حریم حرم ساخته و خوانده است. شعر این آهنگ را قاسم صرافان سروده و امیر جمال ‌فرد آن را تنظیم کرده است.

** از «مرز» فرزاد فرزین تا «حریم» کویتی‌پور

«مرز» به آهنگسازی و خوانندگی فرزاد فرزین، از دیگر قطعه‌هایی است که به مدافعان حرم تقدیم شده است. این قطعه که از آن نماهنگی هیجانی نیز تولید و پخش شده، این‌گونه آغاز می‌شود:
چه وقتی که جونت رو می‌دی براش
چه وقتی که سمتش دعا می‌کنی
واسه چند تا دیوار و گلدسته نیست
تو از اعتقادت دفاع می‌کنی...
شعر این آهنگ را روزبه بمانی سروده و مهران خلیلی هم تنظیمش کرده است.
غلامعلی کویتی ‌پور به همراه حاج صادق آهنگران و حاج حسین فخری، یکی از مداحانِ حماسی‌خوانی است که در روزگار هشت سال دفاع مقدس با نوای شورانگیز خود، دلِ جبهه‌ها و نیز شهرها را به وجد و غوغا درمی‌آورد.
وی که در سال‌های بعد از جنگ چندین آهنگ و ترانه حماسی – مذهبی اجرا کرده، سال گذشته قطعه صوتی و تصویری حریم را با موضوع مدافعان حرم منتشر کرد. آهنگِ «حریم» را بهنام صبوحی ساخته و تنظیم کرده و ترانه‌اش را هم علیرضا آذر سروده است. البته در این قطعه گویی تلاش شده تا از صدای کویتی‌پور آشنایی‌زدایی شود. بخشی از ترانه «حریم» از این قرار است:
حریم حرم وای اگر بشکنه
همه باورم وای اگر بشکنه
نباشم، نبینم شب و روزمو
نبینی غمِ استخوون‌سوزمو
اگه از تو دنیام امید تو کم شه
از این شهر لباس سفید تو کم شه
پَرِ کفترا تو خیابون بیافته
گُلا دست باد زمستون بیافته
زمین دور خواهد شد از سیب و گندم
چی می‌آد به روزِ شب و روزِ مردم... .
حاج صادق آهنگران نیز همراه با حمید قربانی قطعه‌ای را به نام «مدافعان حرم» به شکل نماهنگ اجرا کرده که آهنگ آن را نیز حمید قربانی ساخته و شعرش را هم قاسم صرافان سروده است.

** منم باید برم، آره برم ، سَرم بره

«دلم یه جوریه، ولی پُر از صبوریه
چه قدر شهید دارن میارن از تو سوریه
منم باید برم، آره برم ، سَرم بره
نذارم هیچ حرومی طرف حرم بره
یه روزی‌ام بیاد نفسِ آخرم بره...»
این، بخشی است از مداحیِ معروف و پُر سوز و گدازی که سیدرضا نریمانی برای شهیدان مدافع حرم خوانده است. اما محمدرضا عشریه، خواننده جوان موسیقی، این شعر را در قطعه «مدافع حرم» با همان ملودی و با تنظیمِ دلنشینِ فرزان کیانی خوانده است.
در میکس این قطعه بخش‌هایی از آخرین صحبت‌های شهید عباسعلی علیزاده (از شهیدان مدافع حرم) نیز قرار داده شده که دارد از طریق بیسیم با ندا و سینا، دختر و پسر خود، صحبت می‌کند و به نوعی دارد وصیت می‌کند به آنان و به همه ما. این ترکیب بسیار با حال و هوای قطعه هماهنگ و متناسب است و به اثرگذاری آن کمک کرده و موجب شده یکی از با احساس‌ترین قطعه‌ها درباره مدافعان حرم به یادگار بماند.

** دیگرانی که برای مدافعان حرم خوانده‌اند

به جز آهنگ‌هایی که پیش‌تر از آن‌ها نام برده شد، تعدادی ترانه‌ دیگر نیز تاکنون در پاسداشت مقامِ والای مدافعان حرمِ اهل بیت (علیهم‌السلام) خوانده و اجرا شده که بخشی از آن‌ها، از این قرار است:
- «راه خدا» به خوانندگی سالار سپه روم، با آهنگسازی و تنظیم علیرضا افشار و شعر پدرام شهابی. سپه روم در مصاحبه‌ای گفته که قطعه «راه خدا» را به یاد دایی‌ شهیدش که جزو مدافعان حرم بوده، خوانده است.
- «مدافعان حرم» با اجرای گروه «نبض»، تنظیم بابک مافی و با ترانه علی ثابت قدم. از ویژگی‌های این اثر، آن است که بخشی از ترانه‌ آن با گویش مازندرانی اجرا شده است.
- نماهنگ «ارغوان» با اجرای گروه «نسیم قدر» و با آهنگسازی و شعر محسن ناحی و سید ضیاء محسنی. این نماهنگ با اجرای گروهی از نوجوانان و با بازی امیرحسین ارغوانی، فرزند شهید تقی ارغوانی (شهید مدافع حرم)، تولید شده است.
- «مدافعان حرم» با صدای فرزاد امانی و به آهنگسازی امانی و مهران میرزایی و با ترانه و تنظیم شهرام جلیلی و رضا احمدی.
- «مرز ما عشق است» با صدا و آهنگسازی امیرحسین سمیعی بر اساس ترانه‌ای از سید محمدمهدی شفیعی و تنظیم آرمان مهربان. این قطعه به مناسبت آزادسازی شهر حلب سوریه ساخته و منتشر شده است.
- «مدافع حرم» با صدا و شعر آرمین شیرزاد و با تنظیم آریا آهنگران.
- «شهید حرم» با صدا و آهنگسازی حامد روزبه، ترانه سجاد صادقی و تنظیم محمد پودات.
- «بانوی دمشق» به آهنگسازی، خوانندگی و ترانه‌سرایی محمد یاوری.
- «حضرت معشوق» به خوانندگی و آهنگسازی سجاد راد با ترانه و تنظیم اسماعیل شمس و علی اسماعیلی.
- «جبهه» با صدای مرتضی اشرفی و با آهنگسازی و تنظیم بهنام خدری و میلاد بهشتی.
- «مدافع وطن و حرم» به خوانندگی و آهنگسازی علیرضا بیرانوند، با شعر و تنظیم عارفه دهقانی و حمیدرضا هادی.
این دو قطعه اخیر جزو آثاری است که به‌طور ویژه تقدیم شده به سردار رشید سپاه اسلام، سرلشکر حاج قاسم سلیمانی.