به گفته اكثر جامعه شناسان، اقوام و مللی كه با مطالعه مانوس بوده و كتاب و كتابخوانی در میانشان رواج بیشتری داشته است، توانسته اند فرهنگی ماندگارتر و پویاتر از خود به جای بگذارند و میراث فرهنگی و گنجینه های معارف و دستاوردهای عالمان و فرهیختگان خود را به نسل های دیگر منتقل كنند.
در قرآن كریم ۳۲۲ بار ماده كتابت در ۳۷ صیغه مختلف به كار رفته است. برای مثال ۲۶۳ بار لفظ كتاب، كتب و مكتوبات در قرآن آمده است. سوره حمد را فاتحه الكتاب می خوانند و در ابتدای دومین سوره قرآن نیز لفظ كتاب به كار رفته و باز در جایی از این كتاب عظیم، خداوند متعال وصف كتابت را به خود منصوب كرده است (و كتبنا فی الارواح). علاوه بر این احادیث متعددی وجود دارد كه مبین اهمیت كتاب و كتابخوانی در سیره معصومین است، تا آن جا كه معصومین كتابخوانی و مطالعه و تفكر را در حد فریضه برای امت می دانند.
در این راستا برنامه ریزی صحیح فرهنگی علاوه بر حفظ هویت عقیدتی و قومی عاملی است كه منجر به ایستادگی در مقابل هجوم فرهنگ بی فرهنگی بیگانه شد، و به حفظ فرهنگ خودی می انجامد. یكی از مهمترین راهبردها در یك برنامه ریزی صحیح فرهنگی، رواج فرهنگ كتابخوانی و مطالعه است. رهبر انقلاب در این باره می فرماید: «این باید یك سیره و سنت در بین مردم ما بشود كه كتاب بخوانند و به بچه هایشان یاد بدهند.»
یا در جای دیگری می فرمایند: «كتابخوانی باید مثل خوردن و خوابیدن و سایر كارهای روزانه در زندگی مردم وارد شود.»
برای رسیدن به این هدف یعنی عادت به كتابخوانی و بسترسازی فرهنگی برای آن، یك برنامه ریزی صحیح و منطقی لازم است كه با ارایه راهكارها، فرهنگ كتابخوانی را در جامعه ایرانی عملی ساخته و به تداوم این فرهنگ در جامعه بینجامد.
بالطبع یكی از راه های ترویج فرهنگ كتابخوانی، مردمی كردن و تامین منابع و ایجاد انگیزه در یكایك افراد جامعه است. مهم ترین محورهایی كه در راستای تحقق این سیاست فرهنگی و نهادینه كردن فرهنگ كتابخوانی بایستی مدنظر قرار گیرد، عبارتند از: حاكمیت ارزش ها و مبانی اصیل اسلامی بر تمام فعالیت ها و برنامه ها، حمایت از نویسندگان و اهل قلم متعهد، تقویت و تعالی مبانی فكری و اعتقادی و ولایت پذیری، استفاده از توان فكری و اجرایی عموم جامعه خصوصاً شیعیان فرهیخته متعهد، مشاركت و استفاده از امكانات و مقدورات همه سازمان ها به ویژه بسیج، جمع كردن فعالیت های كتاب و كتابخوانی در یك سازمان و اجرای یك رویه واحد و جلوگیری از اقدامات ناهماهنگ و پراكنده به منظور اعمال سیاست های واحد و منسجم، تنوع و نوع آوری و جذابیت در فعالیت های كتابخوانی با رویكرد به نیازهای جوانان و نوجوانان، حمایت از ناشران و مولفان برای حمایت از تولید كتاب های مفید، ارزان قیمت و موثر، نظارت مداوم بر جریانات كتاب و كتابخوانی، استفاده از روش برنامه های تبلیغی، تشویقی، استفاده از ظرفیت های موجود در سازمان های مردمی نظیر سپاه و بسیج برای ترویج فرهنگ كتابخوانی، ایجاد، توسعه، تجهیز و اداره كتابخانه ها با استفاده از امكانات و روش های عملی برای ارتقای توانمندی فكری افراد جامعه.
● راه های تبلیغ و ترویج فرهنگ كتابخوانی در جامعه
از مهم ترین عوامل برای انجام این امر، ایجاد انگیزه و احساس نیاز به كتاب و كتابخوانی و ایجاد رفتاری به نام مطالعه میان مخاطبان در جامعه است. برای ایجاد احساس نیاز و انگیزه باید از مرحله آگاهی گذر كرد. مرحله آگاهی می تواند به كمك وسایل ارتباط جمعی، بروشورها و تابلوی اعلانات و جلسات معرفی و نقد و... برای مخاطبان ایجاد شود. به طور خلاصه می توان راه های تبلیغ و گسترش فرهنگ كتابخوانی را در جامعه به صورت زیر خلاصه كرد:
۱) ایجاد مرحله آگاهی
۲) ایجاد مرحله انگیزه و علاقه به مطالعه
۳) ارایه آموزش های لازم برای مطالعه انفرادی و گروهی
۴) نگرش سنجی از وضعیت كتابخوانی در بین اقشار مختلف جامعه در گروه های مختلف سنی، جنسی، تحصیلاتی و...
۵) تشكیل كمیته های كارشناسی انتخاب كتاب به منظور سطح بندی كتب موجود و ارایه سیر مطالعاتی (معرفی منابع) در تمام سازمان های درگیر
۶) تشكیل گروه های مطالعاتی همسال در جامعه و در سازمان های مختلف
۷) تشكیل گروه های مشاوره به منظور هدایت و راهنمایی مخاطبان به صورت انفرادی یا گروهی
۸) اعمال سیاست های تشویقی (مسابقات، جوایز، هدایا، یارانه، اردو) كلاس های آموزشی و...
۹) حمایت از ناشران، مولفان و نویسندگان با ارایه تسهیلات چاپ، خرید و معرفی آثار و..
۱۰) انجام تبلیغات به منظور معرفی و شناسایی كتابخانه ها، خدمات كتابخانه ای و...
۱۱) برگزاری هفته های كتاب و معرفی بهترین های كتاب در عرصه های مختلف.
● مرحله آگاهی
▪ استفاده از رسانه های جمعی
▪ استفاده از امكانات تبلیغی در داخل سازمان ها مثل تابلو اعلانات داخلی، مجلات و نشریات، كتب منتشره تابلوهای بزرگ داخل سازمان ها، فضاهای تبلیغی مثل دیوارها و... برای تشویق افراد به مطالعه و آشنایی با فواید آن.
▪ تهیه و تولید بروشورهای تبلیغاتی و توزیع آن در طول سال و در ایام مختلف در تمام سازمان ها.
چگونگی ایجاد انگیزه و علاقه به مطالعه
ارایه آموزش های لازم برای مطالعه می تواند از راه های زیر صورت گیرد:
تهیه جزوات آموزشی، برگزاری كارگاه های آموزشی، گروه های مشاوره، تشكیل گروه های مطالعه، تدوین سیاست های تشویقی و اعمال سیاست های خاص در اجرای برنامه های سازمان ها به منظور تشویق در امر مطالعه، هدایت و راهنمایی با ارایه سیر مطالعاتی و معرفی منابع، طراحی و برگزاری مسابقات مختلف متناسب با علاقه مخاطبان نظیر خلاصه نویسی، نقد و بررسی، شعر خوانی و نمایشنامه نویسی.
● راه های عملی گسترش فرهنگ كتابخوانی
این راه ها را می توان به دسته های زیر تقسیم كرد:
▪ انجام یك كار تحقیقی برای مشخص كردن جایگاه این فرهنگ در سازمان (مدیران و كاركنان) و مشخص كردن نیاز افراد در گروه های مختلف.
▪ تشكیل كمیته كارشناسی انتخاب كتاب سال در اقشار و سازمان های مختلف.
▪ تهیه و توزیع كتاب مورد نیاز كتابخانه ها.
▪ ایجاد تقویت و گسترش كتابخانه ها و تامین نیازمندی های كتابخانه ها.
▪ آموزش افراد مرتبط با كتاب، كتابخانه ها و كتابداران از طریق تهیه جزوات آموزشی و برگزاری كارگاه های آموزشی متمركز كشوری و استانی.
▪ تعیین حداقل استاندارد (ابزار، امكانات، نیروی انسانی، فضا و...) برای ایجاد جذابیت وارد شدن و مطالعه در كتابخانه ها.
▪ برگزاری نمایشگاه های كتاب در ایام مختلف سال و فروش كتاب و... با قیمت مناسب.
▪ ایجاد فروشگاه های دایمی كتاب و دیگر محصولات فرهنگی.
▪ ایجاد زمینه لازم برای تشكیل انجمن كتاب و كتابخوان در اقشار و سازمان های مختلف.
▪ تعیین ساختار مناسب برای انجمن های كتاب و كتابخوانی.
▪ ارایه سیر مطالعاتی موجود در موضوعات مختلف و تامین كتب مورد نیاز در كتابخانه ها برای گروه های مختلف.
▪ معرفی نویسندگان به وسیله بروشور و...
▪ ارایه یك سیستم نظام مند برای ارایه اطلاعات كتابخانه ای به مراجعان، با استفاده از رایانه.
▪ استفاده از دیگر محصولات فرهنگی نظیر فیلم، نوار، CD و نشریات.
▪ ارسال حداقل یك نسخه از تمام كتاب های منتشر شده و همچنین دیگر محصولات فرهنگی برای هر یك از كتابخانه ها.
▪ تعامل مثبت با همه سازمان ها و استفاده از فرصت های قانونی برای تجهیز كتابخانه ها.
▪ احیای سنت وقف كتاب و امكانات مورد نیاز پژوهش و مطالعه در جامعه.
▪ مشخص كردن جایگاه والای كتابخوانی در جامعه.
▪ انتخاب كتابخانه، كتابداران و كتابخوانان برتر و اعمال سیاست های تشویقی برای آنان.
▪ اعمال سیاست های حمایتی از ناشران و مولفان برای تهیه و تولید كتاب های ارزان با كیفیت مناسب برای كتابخانه ها.
▪ ایجاد گروه های مختلف هنری، ادبی در كتابخانه ها و فراهم كردن زمینه فعالیت آن ها.
▪ اختصاص یارانه برای تامین بخشی از اقلام فرهنگی مورد نیاز جامعه.
▪ تبیین فرهنگ كتابخوانی برای مدیران و كارشناسان در تمامی ارگان ها و سازمان ها.
▪ تبیین نقش كتاب و كتابخوانی در دیگر فعالیت های سالیانه هر یك از سازمان ها.
▪ نصب تابلو اعلانات برای كتابخانه ها و اعلام تازه های نشر و معرفی بهترین مقاله، خلاصه نویسی، شعر، طرح و...
▪ تشكیل گروه های متنوع موضوعی و استفاده از امكانات اعضا برای تولیدات گروه نظیر بریده جراید و...
▪ فراهم آوردن امكانات برای حضور كتابداران كتابخانه های فعال در نمایشگاه های كتاب و ارایه تسهیلات ویژه آنان.
راه های تداوم فرهنگ كتابخوانی در جامعه
▪ نظارت مستمر بر عملكرد كتابخانه ها از طریق مراجعه مستقیم و دریافت نظریات مراجعین از طریق پرسشنامه و....
▪ انجام مطالعات میدانی در خصوص اثربخشی برنامه ها و فعالیت های اجرا شده و شناسایی موانع و مشكلات.
▪ ارزشیابی فعالیت های اجرا شده.
▪ ایجاد و تقویت فعالیت های انجمن های كتاب و كتابخوانی در میان اقشار مختلف مردم.
▪ شناسایی نقاط ضعف در سیاست ها و فعالیت های انجام شده.
▪ تعیین شاخص ها و معیارها برای عضویت افراد در انجمن های كتاب و كتابخوانی و تدوین سیاست های كلی و نظارت بر فعالیت انجمن ها در طول سال.
▪ به روز كردن منابع كتابخانه ها.
گرچه كارشناسان و خبرگان این عرصه می توانند موارد دیگری را بر این نوشته اضافه كنند ولی آنچه این دغدغه ها را پاسخ گفته و راه های پیشنهادی را عملی خواهد كرد عزم و همت مسوولان فرهنگی جامعه برای حل این معضل است.
منبع : روزنامه جوان