خالقی؛ تجلی بخش موسیقی ایرانی

به گزارش تابناک فرهنگی به نقل از ایرنا ؛ روح الله خالقی در 1285 خورشیدی در کرمان دیده به جهان گشود و در کودکی به موسیقی، علاقه بسیاری پیدا کرد. همین امر سبب شد تا در این زمینه به فعالیت بپردازد. مهاجرت خانواده به تهران سبب شد تا او در هنرستان موسیقی علی نقی وزیری مشغول به تحصیل شود.
هنگامی که در 1302 خورشیدی، «مدرسه عالی موسیقی» تشکیل شد، او به این مدرسه رفت و پس از دریافت دیپلم از مدرسه ی دارالفنون در 1310 خورشیدی راهی «دارالمعلمین» شد، هنگامی که در خرداد 1313 خورشیدی، دارالمعلمین به «دانشسرای عالی» تغییر نام یافت، مدرک کارشناسی خود را از این مرکز در رشته ی فلسفه و ادبیات دریافت کرد و به استخدام وزارت فرهنگ در آمد.
روح الله خالقی در 1321 خورشیدی، معاونت اداره ی موسیقی کشور و معاونت هنرستان عالی موسیقی را به پیشنهاد علی نقی وزیری بر عهده گرفت و مدتی را در وزارت کار و تبلیغات مشغول به کار بود و در1327 خورشیدی، متصدی دبیرخانه ی هنرهای زیبا شد.
این موسیقیدان، هنرستان موسیقی ملی را در 1328خورشیدی پایه گذاری کرد و ریاست آن را برعهده گرفت. روح الله خالقی از خویش آثاری همچون «سرگذشت موسیقی» در 2 جلد، «هماهنگی»، «نظری به موسیقی غربی» ، «نظری به موسیقی ایرانی» و ... را به یادگار گذاشت و مجله ی «چنگ» را منتشر کرد.
آثار موسیقی او شامل تصنیف ها یا ترانه ها، آهنگ های بدون کلام و سرودها است. از تصنیف های مهم وی نیز می توان «می ناب»، «چنگ رودکی» و «حالا چرا» را نام برد.
سرانجام این موسیقیدان و هنرمند بزرگ در بیست و یکم آبان 1344 خورشیدی در سالزبورگ اتریش، چشم از جهان فرو بست و در آرامگاه ظهیرالدوله ی تهران به خاک سپرده شد.
«سجاد پورقناد» پژوهشگر موسیقی به مناسبت سالروز درگذشت روح الله خالقی در گفتگو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با اشاره به مکتب علی نقی وزیری و تاثیرپذیری روح الله خالقی از وی، گفت: دوره ای که وزیری شروع به ترویج موسیقی کرد و مدرسه ی موسیقی را سامان داد، خالقی یکی از نخستین و مهمترین هنرجویان این مدرسه بود. وی از همان زمان از استاد خود تاثیر گرفت و به نوعی به مرید او تبدیل شد، تا آن جا که در کتابی با عنوان «سرگذشت موسیقی» در مورد استاد خود مطلب نوشت. وی می گوید که می توانست نام این کتاب را وزیری نامه بگذارد. به هر ترتیب بسیار زود توانست معاون وزیری در هنرستان موسیقی شود و با همکاری او موسیقی را گسترش دهد. همین امر سبب شد تا مکتب خالقی به مکتب وزیری بسیار نزدیک شود.
این پژوهشگر موسیقی درباره مکتب موسیقی روح الله خالقی بیان داشت: از ویژگی مهم مکتب خالقی این است که موسیقی کلاسیک را پدیده ای غربی نمی داند و آن را امری جهانی می دانست که هر کشوری می توانست با وام گرفتن از بخش های علمی که در موسیقی سراسر جهان وجود دارد، آن را داشته باشد. یعنی در یک صفحه ی موسیقی کلاسیک می توان یک تکنیک مربوط به موسیقی ایران را که آهنگ آن، اروپایی باشد، به وضوح شنید. این رویداد بیشتر در زمینه ی مسایل تکنیکی و علمی صورت می گیرد به این دلیل که بخش های علمی موسیقی شامل قانون هایی است که در سراسر جهان، کاربرد هایی مشابه دارند.
وی در رابطه با آثار خالقی، اظهار کرد: بیشتر آثار وی شامل تصنیف هایی می شود که وی ساخته است و دیگران آن را اجرا کرده اند یا به رهبری خالقی در رادیو صورت پذیرفت. وی در تصنیف هایی همچون «می ناب» و «حالا چرا» از لحاظ آهنگسازی، گسترش ملودی و نوع ارتباط با شعر، بسیار قوی عمل کرده است و می توان آنها را یکی از نمونه های خوب در موسیقی ایران دانست.
سجاد پورقناد در ادامه افزود: نباید از نظر دور داشت که بخش زیادی از آثار این موسیقیدان، ضبط شده است اما به دلیل محدودیت ها و کمبودهایی که در آن زمان در زمینه ی سازها وجود داشت این آثار با مشکل هایی در زمینه ضبط همراه بوده است. به همین دلیل می توان گفت که روح الله خالقی نتوانست سواد و آگاهی بالای خویش را در زمینه ی موسیقی کلاسیک به صورت کامل به منصه ظهور برساند.
همین امر سبب شد تا گلنوش خالقی دختر وی در 1370 خورشیدی تعدادی از آثار پدر خود را با سازهایی که در آن زمان کم بوده و استفاده نشده است به ارکست اضافه کند و در مجموعه ای به نام «می ناب » و با رعایت کامل سبک و سیاق خالقی در دسترس قرار دهد. با نگاهی به مجموعه ی می ناب می توان دریافت که اگر وی از امکانات کنونی در زمینه ی ساز و صدا برداری برخوردار بود، کارهای بزرگ و بی نظیر بیشتری انجام می داد.
این پژوهشگر موسیقی تصریح کرد: ضبط آلبوم می ناب، تجربه ای موفق محسوب می شود و به همین دلیل لازم است که یک نهاد دولتی و به صورت رسمی از گلنوش خالقی دعوت کند که در ایران و با کمک نوازندگان ایرانی آثار پدر خود را همچون می ناب ضبط کند تا این آثار با کیفیت خوب در دسترس علاقمندان به موسیقی قرار گیرد.
وی در مورد خدمات روح الله خالقی به موسیقی ایران، بیان داشت: وی را می توان نخستین آهنگساز ایرانی دانست که به شکل تخصصی، تنها به آهنگ سازی پرداخته است. افرادی همچون علی نقی وزیری، ابوالحسن صبا و دیگران نوازنده ها بودند که به آهنگ سازی روی آوردند وبه هر ترتیب می توان گفت که خالقی نخستین فردی بود که در موسیقی ایرانی، نوازندگی را از آهنگسازی جدا کرد.
سجاد پورقناد درباره ی خدمت های دیگر روح الله خالقی به موسیقی ایرانی، گفت: آثار نوشته شده ی وی در زمینه موسیقی از پر ارزش ترین فعالیت های او به شمار می رود. مدیریت خالقی در هنرستان موسیقی، نمونه ی دیگری از خدمت های وی به موسیقی ایرانی است. وی در هنرستان موسیقی، مکتب وزیری را با کمترین امکانات ادامه داد. هر چند در نسل های بعدی حسین دهلوی با امکانات بیشتری که شکل گرفته، توانست افراد باسوادی در زمینه ی موسیقی تربیت کند.
وی درباره ی پیوند شعر و موسیقی در آثار خالقی، اظهار داشت: مهدی فروغ نخست پیوند شعر و موسیقی را مطرح کرد و پس از او حسین دهلوی آن را ادامه داد. باید گفت که در دوره ی روح الله خالقی پیوند شعر و موسیقی به این صورت مطرح نشده بود و آهنگسازان با حس شنوایی خود، نکته های فنی موجود در شعر و موسیقی را تشخیص می دادند.
روح الله خالقی به این دلیل که در رشته ی ادبیات فارسی تحصیل کرده بود با کاربرد ادبیات و کلام در موسیقی، آشنایی داشت. در آن دوره، کمتر آهنگ سازی بود که بر روی شعرهای حافظ و سعدی تصنیف سازی کند اما علی نقی وزیری و روح الله خالقی، تصنیف های خود را بر پایه ی شعرهای سعدی و حافظ تنظیم می کردند.
این پژوهشگر موسیقی در پایان در زمینه ی ارتباط موسیقی امروز و مکتب روح الله خالقی، گفت: در این مورد باید به 2 نکته اشاره کرد؛ نخست افرادی که اکنون کار موسیقی انجام می دهند تا چه اندازه از مکتب خالقی متاثر هستند و دیگری این که افرادی که از مکتب خالقی تاثیر گرفته اند، آیا می توانند از نظر استحکام و قدرت اثری مشابه وی تولید کنند. ممکن است بسیاری از افرادی که در این عرصه فعالیت می کنند، توانسته باشند با الهام از مکتب خالقی، تصنیف هایی بسازند، اما این که تا چه میزان در این کار موفق بوده اند،جای بحث دارد. کمتر آهنگ سازی وجود دارد که توانسته باشد راه خالقی را ادامه دهد. هر چند نباید از نظر دور داشت که در زمینه ی مسایل فنی افرادی مانند حسین دهلوی و فرهاد فخرالدینی در حوزه ی مکتب وزیری موفق بوده اند.