نگاهی به امام علی پژوهی در ایران

به گزارش تابناک فرهنگی و به نقل از ایرنا، واکاوی سیره ی امام علی (ع) نه فقط مورد توجه عالمان شریعت بلکه همواره یکی از محورهای اصلی مورد نظر پژوهشگران و اندیشمندان دانشگاهی نیز بوده است. همین امر زمینه ساز شناختی عمیق از این امام بزرگوار برای نسل کنونی و آیندگان خواهد بود.

این پژوهش ها در خصوص ابعاد گوناگون شخصیتی و سیره ی حکومتی امیرالمومنین (ع) به طور معمول در قالب کتاب ها، مقاله ها، همایش ها و نشست ها مورد بررسی قرار می گیرد.

چهارشنبه هشتم مهرماه 1394 و در آستانه ی عید سعید غدیر خم در دهم مهرماه نیز، سومین همایش امام علی (ع) پژوهان با حضور شماری از پژوهشگران، استادها و اعضای هیات علمی دانشگاه ها در تالار حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

این همایش با حضور پروفسور «افتخار حسین عارف» رییس موسسه فرهنگی سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) از کشور پاکستان، «سید محمدمهدی جعفری» نویسنده و پژوهشگر متون دینی، «علی اصغر پورعزت» استاد گروه مدیریت دانشگاه تهران و به مدیریت «شکوه السادات حسینی» عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و عضو انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی برگزار شد.

شکوه السادات حسینی همایش را با ادای احترام به جان باختگان «فاجعه ی منا» شروع کرد و به بیان ابعادی از نظرهای حسین عارف درباره ی شعر پرداخت و گفت: شعر، شکل متعالی زبان است که همواره به عنوان پیام آور صلح و دوستی میان ملل عمل کرده است. ادبیات، تضمین کننده ی ارزش های جهانی مانند عشق، صلح، انسانیت و جاودانگی است. یک قطعه ی ادبی ورای زمان و مکان می تواند به گونه یی خلق شود که مجموعه آرمان های بشری، جهان بینی، اخلاق و سنت های گذشته، اکنون و آینده را درهم آمیخته و قوم های گوناگون را با پیشینه های متفاوت گردهم آورد.

***علی (ع)؛ درگاه شهر علم
حسین عارف در شروع اظهارات خود گفت: شاید برای حاضران نشست جالب باشد که در آسیای جنوبی درباره حضرت محمد (ص) و اهل بیت شان، مطالب فراوانی به صورت حمد، ستایش و مراثی به زبان اردو نوشته های فراوانی وجود دارد که نشان دهنده ی عشق و علاقه ی مردم این منطقه به پیامبر و خاندان بزرگوارشان است.

وی سپس با اشاره به علاقه و عشق علامه اقبال لاهوری به پیامبر، امام علی (ع) و خاندان ایشان ضمن خواندن شعری از این اندیشمند لاهوری درباره امام علی (ع) ادامه داد: کتاب «درگاه شهر علم»که به چند زبان زنده ی دنیا ترجمه شده است، اشعاری در مدح امام علی(ع) است.
این شاعر پاکستانی سپس شعری را که در مدح مولای متقیان علی بن ابی طالب(ع)، به زبان اردو سروده بود، خواند.

***امام علی(ع)؛ ورای زمان و مکان
در ادامه نیز مدیر همایش با اشاره به پژوهش های متعدد سید محمدمهدی جعفری نویسنده و پژوهشگر متون دینی به اثرهای وی همچون «همای رحمت»، «پرتوی از نهج البلاغه»، « آشنایی با نهج البلاغه»، «احیاگر بلاغت علوی» و همچنین «ترجمه نهج البلاغه» اشاره کرد و از وی خواست که سخنرانی خود را شروع کند.

جعفری گفت: در خصوص واقعه ی غدیر، امیر المومنین (ع) و امامت آن حضرت سخن بسیار رفته است و امیدواریم با فرصت هایی که در دانشگاه ها ایجاد شده است این کتاب بزرگ باز شود و سیره و گفتار ایشان مورد شناخت عمیق تر جهانیان قرارگیرد.

وی افزود: امام علی(ع) شخصیتی فراتر از زمان و مکان و بالاتر دین و مذهب است. آن اندازه که این امام درباره ی انسان سخن گفته است در هیچ کجا به جز قرآن و سخنان پیامبر (ص) گفته نشده است. امیر المومنین در خطبه ی 119 نهج البلاغه می فرماید که «به خدا قسم که رسالت ها را رسانیده ام و وعده ها را به انجام و اتمام رسانیده ام و کلمات را تمام کرده ام. درهای حکم در نزد ما اهل بیت است و روشنایی امر». این نکات همانند بسیاری از سخنان امیرالمومنین بسیار سر بسته است و فقط اهل فن می دانند. حتی «ابن بالحدید» که بسیار اهل فضل و عرفان بوده است برخی از این نکات را کشف کرده است و در سه زمینه ی علم کلام، تاریخ و بلاغت نکات مهمی را بیان کرده است اما برخی از نکات را نتوانست است کشف کند و برای توضیح، بخشی را با حدیث های رسول الله و برخی را با قرآن می آورد.

جعفری با اشاره به موضوع امامت حضرت ابراهیم (ع) پس از اتمام کلام الهی بر وی اظهار داشت: شرط اصلی امامت، تمام کردن کلمات الهی است که امام علی (ع) به این موضوع اشاره دارد و با سوگند خوردن خطاب به منکران، مخالفان و کسانی که این مساله ی بدیهی را انکار می کنند، می فرماید که رسالت هایی که بر دوش نخستین نبی تا آن روز بوده است به خوبی دانسته ام و به خوبی اجرا کرده ام. امام علی (ع)گوشه نشینی اختیار نکرد. نه با کسی قهر کرد و نه در خانه نشست. حکومت و دنیا را مانند استخوان خوکی در دستان یک جذامی می دانست و برای آن ارزشی قایل نبود. ایشان مسوولیتی بر عهده داشت که هیچ گاه آن را رها نکرد و آن بیان رسالت رسول خدا، تببین و اجرای آن بود و خلافت و حکومت چیزی نبود که ایشان را از آن کار بردارد.

به گفته ی این نویسنده و پژوهشگر دینی، همان آزمونی که حضرت ابراهیم در آن به سر برد تا شایسته ی مقام امامت شود، امام علی هم نه تنها در زمان حیات رسول الله، بلکه در سراسر عمرِ خود، به خوبی به انجام رساند و امامتی که شایسته ی آن بود به ایشان رسانده شد.

***تمدن سازی بر مدار غدیر
علی اصغر پورعزت استاد دانشگاه، دیگر سخنران این نشست بود. وی با طرح این پرسش که آیا غدیر یک حادثه ی پایان یافته در تاریخ است یا باید به عنوان مقوله یی که مدام در حال نو شدن و برانگیختن است، مورد نظر مردم باشد؟، گفت: با توجه به اینکه خردمندترین مخلوق خداوند (رسول الله) این حادثه را ایجاد کرده است و همچنین با قدرت پیش بینی و شناختی که پیامبر از مردم و فرهنگ «جزیره العرب» داشتند محال است که این رخداد، به گونه یی باشد که به شکست بیانجامد. این یک اتمام حجت بوده است و اشاره هایی نیز برای ما دارد که به آن می پردازیم.

وی به خرد ناب به عنوان تصویری درست از شیعه اشاره کرده و افزود: ما در دورانی هستیم که نیاز داریم باورها و دیدگاه های خود را با توجه به مسیرهای انحرافی که در میان ما شکل گرفته است، بازتعریف کنیم تصویر حقیقی تشیع را که باید از امر خداوند و تبعیت از چهارده معصوم داشته باشد، نشان دهیم.

به گفته ی پورعزت، حادثه یی در تاریخ رخ داد و ظاهرا به شکست انجامید. پیام غدیر آنچنان که باید شنیده و در جامعه جاری نشد. سناریوهای مطرح شده در این موقعیت چیست؟ یکی پذیرش شکست و تسلیم در برابر وضع موجود و دیگری عبرت از گذشته برای احیای وضع مطلوب است.

این استاد دانشگاه، شایسته سالاری را دومین درس واقعه غدیر دانست و افزود: اگر در این واقعه کسی شایسته تر وجود داشت، پیامبر به گونه یی دیگر انتخاب می کرد.

وی ایجاد گروه های کار غیررسمی فرا زمانی را نکته ی دیگر غدیر برشمرد و گفت: با پیوستن هرچه بیشتر علاقه مندان در آینده، این گروه ها همیشه وجود خواهد داشت. این حرکت، حرکتی شروع کننده بود که امور گسترده تری پیگیری شود تا در آینده تمدنی که قرار بود ساخته شود به وجود آید.

این نویسنده و پژوهشگر طرح غدیر در روزهای پایانی سال قمری را از دیگر نکته های واقعه غدیر معرفی کرد.

وی همچنین با طرح این پرسش ها که آیا آنچه انسان باید از مکتب امامان بیاموزد در سیره ی ایشان نوشته شده است یا نه؟ انسان به اندازه ی لازم از سیره ی ایشان درس آموخته است یا خیر؟، گفت: اگر کارکردهای غدیر را امروز در دوران شکست ظاهری مد نظر قرار دهیم، چیزی که قرار بود تحقق یابد، صورت گرفت. پیامی بر پایه ی شایسته سالاری ارایه شد، باید شرایط بر پایه ی عدالت گستری، آگاهی سازی و رفاه گستری برای عامه تغییر یابد و تمدنی نوین ساخته شود.
 
وی با اشاره به رویکرد خردمندانه، آن را تلاش برای شایسته سالاری دانست و اظهار داشت: زمانی می توانیم ادعا کنیم که شیعه ی علی هستیم که جامعه ی ما شایسته سالارترین در جهان باشد. درس آموزی مستمر از سنت معصوم (ع) نیز رویکرد دیگری است که باید در تمام زندگی ما نمایان شود و دیگر تمدن سازی پایدار بر پایه ی سنت معصومان و فهم ارزش غدیر در دوره های حکمرانی است.
این پژوهشگر در ادامه گفت: غدیر شاخص تاریخ خوب بود. بر تاریخ اثر گذاشت اما همه ی تاریخ نبود و مهم ترین درس غدیر؛ شایسته سالاری، ترویج عدالت گستری با تاکید بر امنیت، رفاه و آگاه سازی جامعه است که در عدالت محوریِ حق مدار در تضاد با زر، زور و تزویر است.

***آخرین وصیت امام علی (ع)
اشرف بروجردی سخنران پایانی این نشست علمی بود که محور سخنان وی فرازی از خطبه 47 نهج البلاغه مربوط به فرمایش های امام علی (ع) در واپسین لحظه های حیات شان با این مضمون بود: «ای مردم، شما را توصیه می کنم به پرهیز از رفتن به راه ناصواب و به تقوای الهی و این که دنیا را پناه خود قرار ندهید اگر چه شما را به سوی خود فرا می خواند، اگر چه زوال پذیر است».

وی با اشاره به زهد در کلام امام علی (ع) فرمودند که زهد میان 2 کلمه است؛ چیزی از دنیا که به دستتان رسید خوشحال نشوید و بر چیزی از دنیا که از دست شما رفت تاسف نخورید. جز به حق سخن نگویید و برای ظالم دشمن و برای مظلوم یار باشید.