نمایشگاهی برای تعمق

در مراسم افتتاحیه، ابتدا مجید ملانوروزی (مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی و سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران) درباره‌ برپایی این نمایشگاه، اظهار کرد: به دلیل اینکه در سال‌های قبل گالری‌های بزرگ در کشور ما فعالیت نداشتند رویکرد موزه در جهت برپایی نمایشگاهی از آثار هنرمندان معاصر بود و همین موضوع موجب می‌شد تا از گنجینهٔ خود غافل شود. امروز گالری‎های بزرگ تهران در این زمینه فعال شده‌اند که از جمله این نمایشگاه‎‌ها می‌‎توان به نمایش آثار ابوالقاسم سعیدی و بهمن محصص اشاره کرد. در چنین شرایطی ما خود را موظف به برگزاری نمایشگاه‌هایی که گالری‎‌ها می‌‎توانند برگزار کنند نمی‌دانیم و هر زمان که لازم باشد از گنجینه نمایشگاه‌هایی برپا می‌کنیم. گنجینهٔ موزه آن‌قدر بضاعت دارد که سال‎‌ها بتواند نمایشگاه‌های خوب و متنوعی برای مخاطبان تدارک ببیند.

او افزود: در این نمایشگاه ۲۶ اثر از ۲۳ هنرمند و از چهار جریان هنری به نمایش گذاشته شده است. چیدمان آثار به گونه‎ای است که مخاطبان فضای بازتری برای بازدید و ارتباط برقرار کردن با آثار دارند. ما شکل حرفه‎ای‌تری برای این نمایشگاه در نظر گرفتیم و امیدوارم بازدیدکنندگان از آن لذت برده و نظرات خود را نیز به ما منتفل کنند.

عنوان "ذهنیت ملموس" پارادوکسیکال است

احسان آقایی دبیر نمایشگاه "ذهنیت ملموس" نیز درباره‌ اینکه چرا این دوره از هنر معاصر را برای برگزاری نمایشگاه در موزه هنرهای معاصر تهران انتخاب کرده است گفت: قبل و بعد از مدرنیسم نقطه عطفی در دل تاریخ هنر وجود دارد. خود مدرنیسم نیز قبل و بعد از اکسپرسیونیسم انتزاعی یک نقطه عطف دارد. انتزاع از ابتدای سدهٔ بیستم شروع شد. انتزاعی که مدرن است و ریشه در تاریخ بشر دارد. دیوارنگاره‌های قدیمی نوعی انتزاع هستند. اکسپرسیونیسم انتزاعی پایتخت هنر را که تا آن زمان پاریس بود به نیویورک منتقل می‌کند. بعد از آن جریان متفاوتی در تاریخ هنر شروع می‌شود. جریان غالب قبل از آن بازنمایی بوده که فیگور و منظره را به مخاطب می‌نمایاند.

وی با بیان اینکه در جریان اکسپرسیونیسم انتزاعی بازنمایی از بین می‌رود و انتزاع اهمیت پیدا می‌کند اظهار کرد: آنچه در این دوره‌های هنری دارای اهمیت است ذهن هنرمند است در واقع این هنرمند نیست که به هنگام خلق اثر اختیار کار را در دست دارد بلکه این اثر است که اختیار هنرمند در دست اوست. هنرمند در چنین شکلی از کار هنری نمی‌داند چه می‌خواهد بکند، او کار را شروع می‌کند، اما نمی‌داند این اثر کی یا کجا تمام می‌شود. درباره تاشیسم نیز باید گفت این مکتب در دهه ۴۰ میلادی در اروپا شکل می‌گیرد و در حقیقت نسخه اروپایی اکسپرسیونیسم انتزاعی است که همین تفکر را نیز دنبال می‌‏کند.

آقایی درباره‌ عنوان نمایشگاه نیز اظهار کرد: عنوان "ذهنیت ملموس" پارادوکسیکال است. معمولا ذهنیت ملموس نیست. ذهنیت فرا‌تر از عالم حس و لمس است، اما هنرمندان این سبک‎‌ها معتقد بودند آنچه در ذهن داشتند را باید بدون انقیاد به گذشته تبدیل به عینیت کنند. در دوره‎های پیشین هنر فرم از اهمیت بسیاری برخوردار بود. در این دوره‌ها همه چیز دگرگون می‌‏شود، اینجا در اکسپرسیونیسم انتزاعی هنرمندی مثل "پولاک" با آن هیجان‌نمایی شدید هست و در مقابل "روتکو" نیز وجود دارد با کارهایی که می‌شود با آن‌ها مدیتیشن کرد. در واقع همه این هنرمندان تفکر مشترک دارند، نه تجلی مشترک. نوع نگاه‌شان به رنگ و بوم و نقاشی و هنر به لحاظ هنر مشترک است اما هریک به شیوه متفاوتی آن را ارائه می‌کنند.

دبیر نمایشگاه "ذهنیت ملموس" درباره اینکه در زمینه نقاشی انتزاعی گنجینه موزه از چه سطحی برخوردار است نیز توضیح داد: آرشیو خوبی در این سبک داریم. مهم هم‌سویی این چهار جریان بود هرچند ما همه آنچه در این سبک‏‌ها در اختیار داشتیم را به نمایش گذاشته‎ایم. به علاوه همانطور که می‌‏دانید بخشی از این آثار برای نخستین بار است که به نمایش گذاشته می‌‏شود و آثار ویلیام ترن‌بول، آنتونی تاپیس و جان هویلند از این جمله هستند.

آقایی به چینش خاص آثار این نمایشگاه اشاره کرد و گفت: چینش درست موزه‌ای همین‌طور است که در این نمایشگاه می‌بینیم. وقتی آثار را کنار هم بچینیم گالری‌گونه است. هدف ما ارائه‌ آرتیستیک آثار است. این آثار نیاز به تعمق دارند و برای آنکه مخاطب فرصت این کار را داشته باشد ما جلوی هر کدام از آن‌ها صندلی گذاشته‌ایم. مخاطب باید بیاید بنشیند پانزده یا بیست دقیقه به یک تابلو نگاه کند. آن‌قدر کار‌ها گیرا هستند که اگر کنار هم باشند تمرکز را از بین می‌برند. مخاطب حتما باید برای چنین نمایشگاهی زمان بگذارد زیرا این نمایشگاه واقعا سنگین است.

وی درباره‌ نمایش اثری از منوچهر یکتایی به عنوان تنها هنرمند ایرانی این نمایشگاه نیز گفت: یکتایی در دهه ۴۰ شمسی برای تحصیل از ایران به آمریکا می‌رود. همزمان با نمایش آثار هنرمندان اکسپرسیونیسم انتزاعی، او هم آثارش را به نمایش می‌گذارد که توجه مجامع هنری آن زمان را به خود جلب می‌‏کند. در آمریکا آثارش به سرعت خریده می‌شود.‌‌ همان دوره یکتایی با بعضی از هنرمندان این جریان دوست بوده و از میان هنرمندان ایرانی تنها کسی است که در این جنبش می‌گنجد. سبک او هم به تاشیسم و هم به اکسپرسیونیسم انتزاعی کاملا نزدیک است. هنرمندان دیگر ایرانی در آن دوره در فضای متفاوتی کار می‌کردند. یکتایی بین‌المللی‌ترین هنرمند ایران است. در سایت‌های "آرت‌نت" و "ساتبیز" کار‌هایش آنلاین به فروش می‌رسد.

آقایی افزود: نگاهم به این جنبش نگاه صرف تاریخ هنری نیست، نگاه فلسفی عرفانی هم هست. علت آوردن جمله‌هایی از هنرمندان این نمایشگاه در فضای موزه این است که مخاطب فضای فکری آن‌ها را درک کند. بداند هنر جدای از تکنیک نیاز به تفکر و اندیشه دارد. آنچه که ما به آن می‌گوییم زیربنای هنر و به واسطه‌ آن فلسفه و جامعه‌شناسی هنر وجود دارد، ‌ همین تفکر و اندیشه است. کل شئون زندگی را از سینما و ادبیات گرفته تا تئا‌تر و معماری، یک جریان تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در این نمایشگاه که به دوره‌های مختلف هنر انتزاعی مانند اکسپرسیونیسم انتزاعی، تاشیسم، انتزاع پسانقاشانه و انتزاع تغرلی اختصاص دارد آثاری از واسیلی کاندینسکی، جکسون پولاک، مارک روتکو، ویلهم دکونینگ، رابرت مادرول، آدولف گاتلیب، فرانز کلاین، مارک توبی، آنتونی تاپیس، منوچهر یکتایی، ژان فوتریه، پیر سولاژ، آنتونیو سائورا، ژان پل ریوپل، ویلیام ترن بول، فریتز وین‌تر، هانس هارتونگ، فرانک استلا، موریس لویس، هلن فرانکن تالر، سم فرانسیس، جان هویلند و پل جنکینز به نمایش گذاشته شده است.

نمایشگاه "ذهنیت ملموس" از ۲۴ شهریور تا ۱۵ آبان‌ماه در موزه هنرهای معاصر تهران واقع در خیابان کارگر شمالی، جنب پارک لاله، برپاست.