درباره اولین مجوز به یک آلبوم «رپ» ایرانی

در روزهای اخیر، اولین آلبوم موسیقی رپ در ایران مجوز گرفت. این نوع موسیقی که طرفداران و البته مخالفانی دارد، بالاخره توانست خود را از زیر زمین به روی زمین برساند!

به گزارش روزنامه آفتاب یزد در این‌باره آورده است: روز گذشته در ستون کوتاه از هنر صفحه 7 روزنامه آفتاب یزد خبری با تیتر «اولین آلبوم رپ مجوز گرفت» درج شده بود. در ابتدای خبر ذکر شده چنین آمده بود: «آلبوم موسیقی کاوه عابدین پس از 10 سال انتظار سرانجام از دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز انتشار گرفت. این هنرمند در گفت‌وگو با ایسنا‌ گفت: این آلبوم محصول سال 84 است که آن زمان در مرحله‌ شعر و موسیقی مجوز گرفت؛ اما در مرحله‌ آخر از انتشار آن جلوگیری شد.»

عابدین در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرده بود: من هیچ‌وقت در پی آن نبودم که این آلبوم را زیرزمینی منتشر کنم؛ اصلا آن زمان در این فکرها نبودیم. سبک این آلبوم «رپ» است؛ اما با رپ‌هایی که تا کنون شنیده‌ایم، خیلی تفاوت دارد. معمولا در این‌گونه موسیقی‌ها هیچ‌وقت اثری از هارمونی غنی وجود ندارد؛ اما این آلبوم نمونه جدیدی را اجرا خواهد کرد. نام این آلبوم «فراموشی» است که در چند روز آینده رونمایی و به بازار عرضه خواهد شد.

اگر نگاه کوتاهی به تاریخچه رپ در ایران بیندازیم درخواهیم یافت که این نوع موسیقی عمر زیادی در کشور ما ندارد و این موضوع را می‌توان از تیتر خبر روز گذشته دریافت. گرچه طبق بررسی‌های انجام شده توسط نگارنده اولین آلبوم رپ که در ایران با مجوز رسمی منتشر شد، «اسکناس» از شاهکار بینش‌ پژوه در 1383 شمسی بود که موضوع عمده آن انتقاد از فاصله طبقاتی بود و چاشنی تغزل و طنز داشت. با این توضیح که امروز شاید خود آقای بینش‌پژوه هم قبول نداشته باشند که آلبوم اسکناس به سبک موسیقی رپ اجرا شده و اساساً شاید درست هم نباشد که نام رپ را بر روی این آلبوم نهاد، چراکه آن روزها اساساً موسیقی رپ در ایران خیلی مفهومی نداشت و تقریباً دو سال پس از انتشار این آلبوم افرادی مانند «یاس» و «هیچکس» شروع به فعالیت در عرصه موسیقی رپ کردند.

رپ فارسی چیست؟

رپ فارسی یا «گفتاواز» به شکلی از موسیقی رپ گفته می‌شود که به زبان فارسی (و عمدتاً در ایران) خوانده می‌شود. این سبک موسیقی اگرچه عمدتاً متأثر از سبک رپ غربی است، اما تمام ویژگی‌های آن را ندارد و برخی خصوصیات آن در رپ غربی وجود ندارد. رپ فارسی در اواخر دهه 1370 خورشیدی در ایران شکل گرفته و امروزه خواننده‌های زیادی به طور رسمی و غیر رسمی (اصطلاحاً زیر زمینی) در این سبک فعال هستند. موسیقی رپ به موضوعاتی از جمله اختلاف طبقاتی، ریاکاری، دعواهای خیابانی، فرهنگ غالب جهانی و ... می‌پردازد. کلام آن اگرچه قافیه‌هایی ضعیف دارد و در نگاه بسیاری شعر ناب به حساب نمی‌آید، اما با همین سادگی و بی‌پیرایگی خود می‌کوشد معنایی دیگر از زندگی اجتماعی را به ما یادآوری کند، که بعدی از زندگی مردم کوچه و خیابان است. به نحوی می‌توان گفت چارچوب تعیین شده موسیقی را که دارای قوانین سخت و مشخص است را خرد می‌کند تا موسیقی در دسترس عامی‌ترین افراد جامعه قرار گیرد.

انتشار رپ در رسانه ملی

گرچه خبری که روز گذشته منتشر شد و همچنین آنچه درباره آلبوم شاهکار بینش‌پژوه عنوان شد موضوع مجوز فعالیت در این عرصه را روشن کرد اما رسانه ملی نیز یکی از ارگان‌هایی است که می‌توان از آن به عنوان پیشگام در ارائه نوعی موسیقی رپ یاد کرد. در سال 1385 رضا عطاران در عنوان‌بندی چند مجموعه تلویزیونی از جمله متهم گریخت موسیقی رپ اجرا کرد. همچنین در تعطیلات نوروزی سال 1386 مجموعه تلویزیونی دیگری به کارگردانی رضا عطاران به نام ترش و شیرین از شبکه سوم سیما پخش شد که در عنوان‌بندی آغازین آن، رضا عطاران یک شعر را به صورت رپ می‌خواند. رضا عطاران و امیرحسین مدرس در عنوان‌بندی یک مجموعه تلویزیونی دیگر به نام خانه به دوش نیز قطعه‌ای به سبک «رپ - پاپ» فارسی خواندند، که مورد توجه قرار گرفت.

مخالفان رپ

کیوان ساکت: اعلام شده که موسیقی «رپ» هم می‌تواند مجوز بگیرد که این باعث تاسف است. به تازگی محققان به این نتیجه رسیده‌اند که موسیقی رپ، ذهن افراد را تخریب می‌کند؛ برای مثال تعدادی از کسانی که هم‌اکنون از اروپا عضو گروه داعش شده‌اند، در انگلیس و کشورهای اروپایی جزو فعالان موسیقی رپ بوده‌اند! دادن چنین مجوزهایی به موسیقی لطمه وارد خواهد کرد. ضمن آنکه برخی موسیقی‌ها برای ذهن جامعه خطرناک است؛ همان‌قدر که موسیقی «موتسارت» در آرام کردن بیماران روحی تاثیر دارد و حتی محققان کشف کرده‌اند که موسیقی خوب روی مولکول‌های آب یا در رشد گیاهان هم تاثیر مثبت خواهد گذاشت، همان‌طور هم اثبات شده که کسانی که دست به اعمال‌ خشونت‌بار می‌زنند، کسانی هستند که به موسیقی‌هایی مثل رپ یا هاردراک علاقه دارند.

مجید اخشابی: رپ جزو هنر موسیقی ایرانی نیست و فکر می‌کنم که این سبک با فرهنگ ما تناسب زیادی ندارد. هر فردی می‌تواند با صرف زمان یک ساعته، متن موسیقی را آماده کند و با خواندن زیر صدا، به راحتی یک آهنگ تولید کند. این سبک، از سبک‌های غربی تاثیر گرفته و خاستگاه آن به موسیقی استوا برمی‌گردد. جنس این موسیقی از جنس اعتراضش است یعنی با دست خالی و بدون داشتن ارکستر، ساز و فقط با استفاده از یک ساز کوبه‌ای، حرف خود را به گوش مردم می‌رساند. علت علاقه جوانان به این سبک موسیقی را نمی‌دانم اما در مجموع با مرور زمان به آن وفادار نخواهند ماند. یعنی مخاطب با تجربه موسیقایی یا گذر زمان اگر هم طرفدار موسیقی رپ بوده باشد، دیگر به آن بی‌علاقه می‌شود. تقلید و فشار رسانه‌ها و مهم تر از آن، غفلت مسئولان از آموزش و ارتقاء‌ آگاهی‌های هنری جامعه‌ از دلایل پیروی جوانان از سبک رپ فارسی است.

محمد سریر: رپ، نوعی بیان کلامی ریتمیک، بدون موسیقی است. متن و تم و کلامش هم در حوزه‌های مقطعی مسائل اجتماعی، سیاسی، نقدهای عمومی یا طنز است. موسیقی بدون اینکه حتی کلامی روی آن باشد، جایگاه هنری خاصی دارد و ربطی به این ندارد که اگر کلام طنزآمیز را از روی آن برداریم، موسیقی وجود نداشته باشد. بر این اساس سایر فاکتورهای موسیقیایی از رپ حذف شده و فقط ریتم در آن مانده است که البته خود ریتم نمی‌تواند بیانگر یک چارچوب موسیقایی باشد. ما خیلی نباید رپ را به‌عنوان موسیقی تعریف کنیم. به نظر می‌آید این سبک هم ممکن است مدتی باعث تفریح مردم بشود. اما به اعتقاد من، اگر رپ در غرب کاربرد گسترده‌تری بین جوانان دارد به دلیل آسانی کار است، دلیلش هم این است که هیچ موسیقی در آن وجود ندارد و به خواننده‌ای با صدای خوب هم نیاز ندارد بلکه فقط امتیاز خواننده خواندن ریتمیک و تند شعر است. این کار مانند شخصی‌ است که بتواند به تندی پشت‌سر هم حرف بزند در نتیجه در رپ کار فنی و تخصصی صورت نمی‌گیرد و تنها تخصص خواننده، تندخوانی است. آثار سبک رپ به لحاظ موسیقایی علمی نیستند و ماندگاری ندارند. من به شخصه توجهم در موسیقی بیشتر به نغمگی ملودی‌ها، هارمونیزه کردن و آن مواردی‌ است که در موسیقی علمی ماندگاری وجود دارد اما هیچکدام آنها را در رپ نمی‌بینم.

علت جبهه‌گیری درمقابل رپ چیست؟

ایلنا در بخشی از گزارشی که چندی پیش در این زمینه تهیه کرده بود در این باره نوشته بود: اساسی‌ترین موضوع در چنین اظهارنظرهایی، زیرسوال رفتن یک سبک موسیقی است. بحث قانونی شدن رپ در ایران و اینکه این موسیقی با چه ساز و کارهایی در کشور ما قابل اجراست، می‌تواند محل بحث بسیاری از اساتید و مسئولان کشور باشد اما زیرسوال بردن هنری که سال‌ها در کشورهای بزرگ دنیا حضور پررنگ داشته، نمی‌تواند گزینه مناسبی برای مقابله با رپ باشد به چند دلیل:

1. موسیقی انتزاعی‌ترین هنر موجود است و این مسأله موجب می‌شود تا دیدگاه‌های مختلفی از یک موسیقی ثابت به وجود آید. با چنین نظری، چگونه می‌توان اظهار داشت یک سبک موسیقایی مخرب است و روی مغز انسان اثر منفی می‌گذارد؟ آیا جز این است که همه چیز به نوع استفاده هنرمندان از موسیقی برمی‌گردد؟

2. ملاک مخالفان برای این اظهارنظر که رپ، هارمونی و ملودی ندارد، چیست؟ با توجه به محدودیت‌های موجود اصلی‌ترین راهکار برگزاری میزگردهایی ا‌ست تا در آن موافقان و مخالفان رپ به گفت‌وگو بپردازند اما واضح است که بسیاری از موسیقی‌های رپ تولید شده دارای آهنگسازی دقیقی هستند و حتی موسیقی تیتراژ سریال "او مثبت" اثر فردین خلعتبری نیز در سبک رپ بوده است. علاوه بر آن بسیاری از آهنگسازان رپ در ایران و خارج از کشور، به تحصیل آکادمیک موسیقی پرداختند و آگاهانه وارد این سبک موسیقی شده‌اند.

3. کم بودن تعداد نت‌ها در موسیقی رپ باعث شده رپ را سرزنش کنند یا آن را موسیقی بدوی مربوط به قبایل بدانند. مهمترین مسأله این است که بسیاری از آهنگسازان معاصر این روزها قصد دارند تا موسیقی خود را به قرون وسطی بازگردانند. آیا قطعه "فورآلینا" اثر "آروو پارت" که در آن از کمترین نت‌ها استفاده شده، موسیقی نیست؟ آیا کم بودن تعداد نت‌ها می‌تواند دلیل درستی برای مخالفت با رپ باشد؟

4. اشعار رپ تاکنون تاثیر مستقمی بر ادبیات داشته‌اند و این مسأله بارها در جهان مطرح شده. ایهام یکی از صنایعی ا‌ست که در رپ بسیار به‌کار برده می‌شود. علت سطحی خواندن اشعار رپ چیست؟ آیا این مسأله نیز بستگی به هنرمند و نوع بیان او ندارد؟ آیا شعرای موجود موسیقی پاپ همگی از اشعار پیچیده‌ای استفاده می‌کنند؟

سخن پایانی: سخن پایانی را در همان ابتدای این نوشتار گفتیم و آن اینکه «اولین آلبوم رپ مجوز گرفت»؛ گرچه کاوه عابدین هنرمند این اثر در بخشی از سخنانش گفته بود که این اثر با رپ‌هایی که تا کنون شنیده‌ایم، خیلی تفاوت دارد اما آنچه مهم است، این است که طبق وعده‌ای که پیروز ارجمند مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد در شهریورماه سال گذشته مبنی بر مجاز شدن موسیقی رپ داده بود، نخستین قدم‌ها برای برداشته شدن این سبک از موسیقی برداشته شد. امید که این سبک از موسیقی بتواند خود را با موازین جمهوری اسلامی وفق داده تا هنرمندان آن بتوانند به فعالیت در این زمینه به صورت رسمی و نه زیرزمینی، ادامه دهند.