آشنایی با آتشکده آذرگشنسب

سخت است قضاوت بین اینکه انسانها به سبب نیاز به نیایش به درگاه قدرتی برتر، روی به خدا آوردند، یا آنکه پس از کشف حقیقی برتر به نیایش به درگاهش پرداختند؟ اما آنچه مسلم است این حقیقت است که قدمت نیایش نزد آدمیان به درازای تاریخ می ماند و هماره جزئی جدایی ناپذیر از زندگی فردی و (بعدها) اجتماعی بوده است.

در روزهایی که تب گردشگری در ایران به اوج خود رسیده و خوشبختانه بسیاری از هموطنان حتی با اندک امکانات، پا بر جاده و دل به سفر می سپارند، قصد دارم زیر عنوان «ادیانگردی» به «نیایشگاه های ایران» که می توانند از جاذبه بالایی برای توریست های خارجی و مسافران داخلی برخوردار باشند بپردازم.

زردشتی گری گرچه قدیمی ترین دین ورزی ایرانیان نیست اما از آنجا که هرگاه نام ایرانیان باستان به میان می آید اولین دینی است که به ذهن بسیاری خطور میکند، بر آن شدم تا اولین معرفی خود را با آتشکده آذرگشنسب که محل عبادت اهورامزدا و از قدیمی ترین نیایشگاههای دین زردشتی است، شروع کنم.

آتش کده آذرگشنسب - محوطه تاریخی تخت سلیمان

در ایران باستان شاهد تقسیم بندی مردمان به سه طبقه هستیم:

1) لشگریان و نظامیان

2) موبدان و روحانیون

3) دهقانان.

سوای آتشکده های متعدد که در اقصی نقاط این سرزمین پهناور وجود داشته و همگان در آن به اجرای مراسم و آئینهای این دین می-پرداخته اند، بقایای سه آتشکده موجود است که بر اساس شواهد، هر بنا، به طبقه ای خاص اختصاص داشته است و آتشکده آذرگشنسب متعلق به طبقه اشرافی و نظامی بوده و علاوه بر مناسک دینی، جهت مراسم تاجگذاری، بارعام و آئینهای اینچنینی نیز کاربرد داشته است. (چنانکه میدانید و لازم به تکرار نیست، آتشکده نه محل پرستش آتش، که محل عبادت خدای یگانه -اهورامزدا- بوده و آتش تنها به عنوان سمبلی از آن ذات نورانی در این مکان حفظ شده و مورد احترام قرار می گرفته است.)

آتشکده آذرگشنسب واقع در مجموعه ی باستانی تخت سلیمان، در نزدیکی شهر تکاب و در استان آذربایجان غربی واقع شده است. گرچه محوطه اصلی قدمتی دیرینه تر دارد اما زمان بنای آتشکده و عصر پر رونق آن را دوره ی ساسانیان میدانند. برای وجه تسمیه این محل دلایل مختلف ذکر شده که هیچکدام از سندیّت برخوردار نیست آنچه مبرهن است ربط اسامی به حضرت سلیمان و افسانه های پیرامون ایشان است. آنچنان که در نزدیکی همین محل کوهی به نام تخت بلقیس و آن سوتر کوه عجیب توخالی دیگری به نام زندان سلیمان وجود دارد.

به دلیل امتداد استفاده از این مکان در طول تاریخ، مجموعه تخت سلیمان حاوی بخش های متعددی مرتبط با ادیان دیگر نیز می باشد که به وقت خود بدانها نیز پرداخته خواهد شد. در اینجا شاید تنها اشاره به دریاچه ی عمیق این محوطه خالی از لطف نباشد که آب آن در زمستان و تابستان از درجه ی ثابت بیست و یک درجه برخوردار است. و عمق بسیار زیاد آن مولود افسانه های فراوان بوده است. نظیر آنکه مردم محلی معتقدند تا به حال کسی در آن شنا نکرده که زنده از آب بیرون آمده باشد. و یا آنکه معتقدند این دریاچه به مرکز زمین متصل است و عمق آن قابل اندازه¬گیری نیست(در خصوص این مورد اخیر می توانید با جستجوی کلیدواژه «ناف زمین» به نتایج جالبی در فرهنگهای مختلف برسید). آنچه این دریاچه را به بحث ما مرتبط می سازد نوع املاح موجود در آب آن است که باعث می شود به هنگام عبور در جوی، از خود ردّی سرخ رنگ برجای گذارد و نیز دیواره ای در حاشیه خود بسازد که باعث می شود وقتی بیننده نهری را که حاصل آبِ سرزیر دریاچه است از بالا نگاه میکند، شبیه مار بزرگی به نظر برسد که در افسانه¬ها اژدهای سلیمان خوانده می شده است.

نمای زندان سلیمان از آتشکده آذر گشنسب

نکته آخر که لازم است در این مقال ذکر شود آن است که برخی برآنند شهر «شیز» که در متون تاریخی از آن نام برده شده و محل تولد زردشت است، در واقع همینجاست (و برای اثبات این مدعا، دریاچه ی چیچست باستانی را معادل دریاچه اورمیه امروزی می دانند) اما این نکته نه تنها ثابت نشده بلکه در سالهای اخیر مستندات تاریخی فراونی علیه آن یافت شده است.

دریاچه محوطه باستانی تخت سلیمان