شهر اَسوان در مصر، سانتافه در ایالت نیومکزیکو آمریکا، برلین در آلمان، بوینوس آیرس در آرژانتین، مونترال در کانادا، پوپایان در کلمبیا، ادینبورگ در اسکاتلند، ملبورن در استرالیا، بولونیا در ایتالیا، سِویل در اسپانیا، گلاسکو در اسکاتلند و لیون در فرانسه، ۱۲ شهری هستند که به عنوان مقاصد "گردشگری خلاق” از طرف "یونسکو” معرفی شدهاند.
منبع: http://www.ratestogo.com/blog/12-unesco-creative-tourism-destinations
"گردشگری خلاق” چیست؟ چرا این شهرها به عنوان مقاصد این نوع گردشگری انتخاب شدهاند؟ و آیا هیچ یک از شهرهای ایران این فرصت را دارد که به عنوان یکی از مقاصد آینده "گردشگری خلاق” مطرح شود؟ سوالاتی است که قصد داریم در ادامهی متن به آنها جواب دهیم.
چهل سال پیش بود که در سال ۱۹۷۲ میلادی "کنوانسیون مربوط به حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی” در بخش فرهنگی، علمی، آموزشی سازمان ملل متحد، یعنی "یونسکو” به تایید و تصویب اعضاء رسید.
از آن سال تاکنون (سال ۲۰۱۲ میلادی) ۹۶۲ اثر فرهنگی و طبیعی در فهرست میراث جهانی سایت یونسکو به ثبت رسیدهاند (منبع: سایت یونسکو www.unesco.org ). برخی از کارشناسان معتقدند رتبهی کشورها در تعداد بیشتر ثبت میراث جهانی فرصت بهتر و بیشتری برای جذب گردشگر در اختیار آنها قرار میدهد. هرچند که بررسی همه جانبهی این نظریه موضوعی نیست که این نوشتار قصد پرداختن به آن را داشته باشد.
از طرفی متوجه هستیم که در چند سال گذشته ثبت "میراث ناملموس” و حتی "حافظه جهانی” در دستور کار "یونسکو” قرار گرفته است. احتمالا رویکرد ثبت میراث ناملموس (میراث معنوی) با این موضوع مورد توجه یونسکو که قصد دارد کمتر به "میراث ملموس” بپردازد تا از شدت گردشگری پوپولیستی بکاهد، ارتباط دارد. و بهنظر میرسد بر همین اساس یونسکو طرح "گردشگری خلاق” را پیشنهاد کرده که خود مرتبط با پروژهی "شبکهی شهرهای خلاق” است.
قابل توجه اینکه، شهرهای نام برده شده در ابتدای این نوشتار قبل از اینکه به عنوان مقصد "گردشگری خلاق” انتخاب شوند در فهرست "شبکهی شهرهای خلاق” قرار داشتهاند.
بهتر است در ادامه اندکی با مفاهیم "شبکه شهرهای خلاق” و "گردشگری خلاق” آشنا شویم.
شبکهی شهرهای خلاق:
ایجاد "شبکه شهرهای خلاق” یکی از پروژههای یونسکو بهمنظور همکاری و ماموریت مشترک برای توسعه تنوع فرهنگی و پایداری شهری است.
هدف این شبکه توسعه همکاریهای بینالمللی میان شهرها و تشویق آنها به توسعه همکاریهای مشترک در خط الویت جهانی "یونسکو” برای مفاهیم "فرهنگ و توسعه” و "توسعه پایدار” است.
هنگامیکه یک شهر به شبکه متصل میشود میتواند تجربیات را به اشتراک بگذارد و فرصتهای جدیدی را با شهرهای دیگر بر روی یک پلتفرم جهانی، بهویژه برای فعالیتهای مبتنی بر مفاهیم "اقتصاد خلاق” و "گردشگری خلاق”، ایجاد کند.
تا زمان نوشته شدن این نوشتار، ۳۴ شهر در سراسر جهان و در هفت رشته صنعتی خلاق عضو این شبکه هستند که عبارتند از:
ادبیات: ادینبورگ، ملبورن، شهر آیووا، دوبلین، ریکیاویک، نورویچ
فیلم: برادفورد، سیدنی
موسیقی: سویل، بولونیا، گلاسکو، گنت، بوگوتا
صنایع دستی و هنرهای عامیانه: سانتافه، اَسوان، کانازاوا، ایچیون، هانگزو
طراحی: بوینس آیرس، برلین، مونترال، ناگویا، کوبه، شنزن، شانگهای، سئول، سنت اِتین، گراتس، پکن
هنرهای رسانهای: لیون
هنر و علم مربوط به خوراک: پوپایان، چنگدو، اوشترسوند، جئونجو
برای اینکه یک شهر در یکی از رشتهها به عضویت شبکه دربیاید ضمن دارا بودن شرایط باید قوانینی را اجرا کند و وظایفی را بر عهده بگیرد.
منبع:
http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/creativity/creative-industries/creative-cities-network/about-creative-cities
گردشگری خلاق:
کارشناسان "گردشگری خلاق” را نسل جدید گردشگری بعد از نسل اول: "گردشگری ساحل” (سفر اوقات فراغت و برای استراحت) و نسل دوم: گردشگری فرهنگی (متمایل به فرهنگ و موزهها) قلمداد میکنند. "گردشگری خلاق” با شعار "موزههای کمتر، میدانهای بیشتر” بر انجام فعالیتهای تجربی و تعامل عمیقتر با زندگی واقعی فرهنگی در شهرها تمرکز میکند.
در "گردشگری خلاق”، گردشگر به تعامل بیشتر آموزشی، احساسی، اجتماعی و همچنین مشارکت با مکان، فرهنگ زندگی و مردم تشویق میشود.
در نسل سوم گردشگری، گردشگر شبیه یک شهروند رفتار میکند. همچنین در این نوع از گردشگری نقش مدیران در شناخت انواع خلاقیت موجود در شهر به عنوان یک منبع و فرصت برای جذب گردشگران مهم تلقی میشود. (منبع: مقالهی منتشر شده از طرف سازمان یونسکو "به سوی استراتژی پایدار برای گردشگری خلاق:، یونسکو، ۱/۱۱/۲۰۰۶)
چنانکه دیدیدم "گردشگری خلاق” مبتنی بر فعالیتهای تجربی و تعامل عمیق با سبک زندگی جامعهی مقصد است. موضوع جالب این است که اتفاقا تعریف "میراث ناملموس” ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻨﺖھﺎی ﺷﻔﺎھﯽ، ھﻨﺮھﺎی ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ، آﯾﯿﻦھﺎ و روﯾﺪادھﺎ،داﻧﺶ و ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ طﺒﯿﻌﺖ و ﺟﮫﺎن و ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺳﻨﺘﯽ اﺳﺖ که با مضامین "گردشگری خلاق” همبستگی فراوانی دارد. درواقع با توجه به "میراث ناملموس” یک جامعه است که میتوان یک گردشگر را به مثابهی یک شهروند قلمداد کرد و واژهی گردشگر-شهروند را تعریف نمود. از طرفی پروژهی ایجاد "شبکه شهرهای خلاق” با موضوعات ادبیات، فیلم، موسیقی، صنایع دستی، هنرهای مردمی و خوراک نه تنها با "میراث ناملموس” یک جامعه بیگانه نیست بلکه در همان راستاست.
بنابراین ما در نسل سوم گردشگری با گردشگرانی مواجه خواهیم بود که از مرز دیدار صرف آثار تاریخی و طبیعی فراتر رفتهاند و با حضور در بطن جامعهی مقصد، به درک عمیقتری از آن نائل خواهند شد.
جالب اینکه در گزارشات مربوط به سال ۲۰۱۱ سازمان جهانی گردشگری چنین مطرح شده که، در پژوهشهای آینده گردشگری باید متوجه باشیم گردشگران فرهیختهتر خواهند شد و به میزان بیشتری جویای آگاهیهای جدید و سرمایههای فرهنگی خواهند بود. آنها همچنین جویای معنای بیشتر از زندگی خویش بوده در تجارب شخصی خواهان اصالت بیشتری خواهند بود. (راهبردهای سازمان جهانی جهانگردی در سال ۲۰۱۱، ترجمه جعفر باپیری)
با توجه به همهی نوشتههای بالا، اکنون این سوال مطرح است که آیا ما میتوانیم امیدوار باشیم که شهر یا شهرهایی از ایران جایی در "شبکه شهرهای خلاق” و نهایتا به عنوان مقاصد "گردشگری خلاق” خواهند داشت؟
پاسخ این است که با توجه به برخی موضوعات مطرح در "شبکه شهرهای خلاق” که از جملهی آنها میتوان به ادبیات، موسیقی، صنایع دستی، هنرهای عامیانه، طراحی و علم مربوط به خوراک اشاره کرد، میتوان اذعان داشت که شهرهای ایران از ظرفیت قابل توجهی برای حضور در شبکه برخوردارند. از طرف دیگر، میدانیم که بخشی از موسیقی، صنایع دستی و هنرهای عامیانه ایران در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است که بر ارزش این ظرفیت میافزاید.
شهرهایی همچون اصفهان و کاشان به خاطر طراحی و صنایع دستی، و همچنین برخی دیگر از شهرهای ایران به دلایل دیگری که در "شبکه شهرهای خلاق” مطرح است توانایی حضور در این فهرست را دارند. تنها چیزی که میماند توجه مسوولان شهری به این مقوله است.
از طرفی یکی از شگفتانگیزترین موضوعاتی که گردشگران خارجی را در هنگام بازدید از کشورمان متحیر میکند، سبک زندگی ما ایرانیان است که قابلیت این را دارند که با موضوعات مورد توجه در نسل سوم گردشگری هماهنگ باشند.
سخن آخر اینکه مقوله "گردشگری خلاق” هماکنون بسیار مورد توجه قرار گرفته تا جاییکه این روزها کنفرانسهایی در این زمینه در برخی از شهرهای دنیا برگزار میشود و همچنین سایتهای اینترنتی متنوعی نیز در دنیای مجازی به این موضوع اختصاص داده شدهاند.
بنابراین بهنظر میرسد برای اینکه کشور ما نیز از این فرصت جدید بهرهمند شود باید کارشناسان گردشگری و مدیران شهری خیلی زود با این مقوله آشنا شوند و برایش برنامهریزی انجام دهند.